مقام معظم رهبری: در طول تاریخ، رنگ های گوناگون بر سیاست این کشور پهناور سایه افکند؛ اما رنگ ثابت مردم گیلان، رنگ ایمان بود.
جمعه ۱۰ فروردین ۱۴۰۳ - Friday 29 Mar 2024
محتوا
پوشش نفیس تاریخی ساخته دست هنرمند گیلانی روی ضریح امام رضا همزمان با سالروز میلاد امام رئوف

پوشش نفیس تاریخی ساخته دست هنرمند گیلانی روی ضریح امام رضا

عذرا یوسفی
به مناسبت ولادت امام رضا (ع)، سایت رنگ ایمان به معرفی یکی از آثار بسیار نفیس و تاریخی موزه آستان قدس رضوی می پردازد که با سفارش محمدعلی خان امین دیوان لاهیجانی به سال ۱۳۳۳قمری مطابق ۱۲۹۴ش در شهر رشت به دست هنرمندی توانا «شیخ علی گلدوز رشتی» ساخته شده است و توسط امین دیوان به آستان قدس امام رضا (ع) هدیه شده است.

پنج‌شنبه 3 آگوست 2017 - 15:00

عذرا یوسفی

اشاره: همزمان با ولادت امام رضا (ع)، سایت رنگ ایمان به معرفی یکی از آثار نفیس و تاریخی که به دست هنرمندان گیلان در دوره قاجار ساخته شده و در موزه آستان قدس رضوی نگه داری شود می پردازد. این اثر ارزشمند یک قطعه پارچه بسیار گرانبهاست که پوشش بیرونی ضریح مطهر امام رضا(ع) بوده است و پارچه ماهوت در نهایتِ دقّت و ظرافت، به وسیله قلاب دوزی با نخ ابریشم گیلان مزین شده و گلی زیبا را در برگرفته و حواشی آن نیز با گلها و برگ های ختایی و نیز آیات و روایاتی نقش شده است. این اثر نفیس در اواخر دوره قاجار، با سفارش محمدعلی خان امین دیوان لاهیجانی به سال ۱۳۳۳قمری (۱۲۹۴ش) در شهر رشت به دست هنرمندی توانا «شیخ علی گلدوز رشتی» ساخته شده است و توسط امین دیوان به آستان قدس امام رضا (ع) هدیه شده است.

×××

هنر، دریای بی کران آرزوها، سرچشمه ی جوشان خلّاقیت و قلّه ی رفیعِ بیانِ اعتقادات و باورهای انسان در اعصار و قرون است. همسویی ذوق و اندیشه همراه با حرکت دست هنرمند، عالی ترین و پرشکوه ترین دستاوردهای هنری ـ صنعتی را به ارمغان می آورد. با این توصیف، اشیای موجود در گنجینه های آستان قدس رضوی، برگرفته از اعتقادات و باورهای دینی و فرهنگی و معنوی مردم است؛ لذا امروزه موزه ها فقط جایی برای نگهداری اشیای عتیقه وکهن نیست؛ بلکه دانشگاهی مصوّر با انواع وسایل پژوهشی است. موزه ها نباید تنها نمایشگاه اشیا باشند؛ بلکه باید از حالت ایستایی به پویایی گرایش یابند و آموزشگاهی علمی و عملی و سمعی و بصری برای تمام سنین و همه ی مقاطع تحصیلی باشند تا در سایه ی آن همیشه در جهت ارتقای سطح علمی و فرهنگی گام برداشته شود و هنر و فرهنگ غنی این سرزمین به طور شایسته معرفی گردد. این سخن حکیمانه ی مقام معظم رهبری نیز موید این مطلب است که هیچ تفکری تا زمانی که به هنر آمیخته نشود، در تاریخ ماندگار نمی شود.


توصیفی از ضریح پوش قلّاب دوزی شده ی موجود در گنجینه ی فرش:

روپوش ضریح یا آن جامه ای که بر فوق ضریح مطهر می درخشد، ترکیبی است از چندین هنرِ درهم آمیخته شده که هرکدام قصه ای دارد و غصّه ای. این پوشش، جدای از دیگر منسوجات است؛ چرا که بافنده ی پارچه و نقش دوز آن می دانند که این جسم دست پرورده ی آن ها بر چه گوهر مبارکی می نشیند؛ لذا هنرمندِ آن، از حال و هوای مادی خارج می گردد و در دنیایی دیگر می بافد و می دوزد. او با تمامی نخ های الوان حرف می زند. با هر تار و پودی که می بافد و هر سوزنی که همراه با نخ الوان در پارچه فرو می برد، آمال و آرزوهایش را در درون آن جای می دهد. در خلق این آثار، انگشتانش درد نکشیده و چشم هایش خسته نشده اند. تا در کنار پارچه است، غم و غصّه ندارد؛ زیرا می داند که حاصل تلاشش، هر روز به عطر گلاب آغشته می گردد و نظاره گرش، کسانی هستند که دست تمنّا به سوی خالق» دراز نموده اند و واسطه ی خواهش هایشان والا مقامی است با نام آقاعلی بن موسی الرضا (علیه السلام). سوزن دوزی، هنری غیرقابل وصف است؛ چرا که عشق، شوق، انگیزه، تبحّر و صبر هنرمندِ آن، درکلام وکتابت نمی گنجد. هنری که سطوح پارچه ها را می آراید تا نخ های الوان خودنمایی کنند وچشم نواز بینندگان و آرامش دهنده ی آن ها در دنیای پرهیجان ماشینی گردند.

سوزن دوزی، هنردوختن و ساختن است. کارچشم است و زخم هرسوزنِ هنرمند که برسطح پارچه زده می شود، سویی ازچشمان رمق بریده اش را گرفته است. هنرمند آنچه را که در فکر خلاقش داشته، عرضه نموده است. نقشه ی کار او بارها و بارها در ذهنش تکرار شده است. او ذرّه ذرّه ی پارچه اش را می شناسد. هنرمند، جسمی را جاودان می نماید که اگر هنرش نبود، مردم زمانه، کوچک ترین اهمیتی به آن نمی دادند. او ماندگاری پارچه را با از دست دادن جسم خود فراهم نموده است. چه شب ها که تا صبح و چه صبح ها که تا شب، درد دل خویش را با جسم بی جان سوزن، نگین، سرمه، ملیله، مروارید، نخ های الوان ابریشمی و…درهم آمیخته و برجسم بی جان پارچه، نقش بدیع و ماندگار باقی گذاشته است. سوزن دوزی، نمونه ای عینی از هنرصبر و شکیبایی است که تنها با مدد سرپنجه های توانا و فکر خلّاق هنرمندان، بر عرصه ی یک پارچه جاودان می گردد و آنچه از این رهگذر برجای می ماند، حاصل ذوق، سلیقه، ابتکار و استعداد قابل تحسین هنرمندان این وادی است.

 

معرفی نمونه ی عینی از صبر و شکیبایی در گنجینه ی فرش و منسوجات:

نام اثر: ضریح پوش
قدمت: دوره ی قاجار،۱۳۳۳هجری قمری
طرح ونقش: بازوبندی
جنس پارچه: ماهوت
تکنیک رودوزی: قلّاب دوزی
جنس نخ به کاررفته: ابریشم
هنرمند نقش دوز: شیخ علی گلدوزرشتی
اهداکننده: حاجی امین دیوان لاهیجانی
محل دوخت: رشت
ابعاد: ۴۵۶ در ۳۲۹ سانتی متر

دوره پوش این ضریح پوش که درابعاد ۷۰ در ۱۴۵۰ سانتی متری می باشد، شامل کتیبه هایی از آیات قرآن و احادیث است. این ضریح پوش که در نهایتِ دقّت و ظرافت، روی پارچه ی ماهوت کارشده، دارای طرح بندی قلّاب دوزی است که گلی زیبا را در برگرفته و حاشیه ی آن با گل ها و برگ های ختایی نقش شده است.
 

۱- قسمتی از طرح نقش حاشیه ضریح پوش

۲- قسمتی از طرح و نقش ضریح پوش

۳- این ضریح پوش نفیس، دارای پنج تکه ی جدا از هم است. چهار تکه آن در بالای ضریح مطهر قرار می گیرد و به وسیله ی بندک هایی به هم وصل می شود و شامل دو شکل ذوزنقه است که در قسمت چپ و راست شیروانی بالای ضریح و دو مثلث که در قسمت بالا و پایین ضریح مطهر قرار می گیرد. تکه ی پنجم آن نیز دوره پوش مستطیل شکلی است که دور تا دور این چهار تکه قراردارد. 

دوره پوش آن دارای چند ردیف می باشد که حاشیه بزرگ آن دارای گل ها و برگ های زیبای ختایی است که به صورت گل های پنج پر و هشت پر و گل های پروانه ای و گل های لوتوس، به صورت زیبایی مزین کننده ی این دوره پوش می باشد و شامل دوازده کتیبه ی مستطیل شکل است که احادیثی از حضرت محمد(ص)، امام علی(ع) و امام رضا(ع)و سوره های فاتحه، قدر، کافرون، اخلاص، فلق وناس در آن ها نقش بسته و بین این کتیبه ها، به وسیله ی نوارهای زنجیره وار از هم متمایز شده است. 

۴- کتیبه ی اوّل، حدیثی از حضرت رسول اکرم(ص) است.

۵- کتیبه ی دوم، ترجمه ی این حدیث است

 

۶- کتیبه ی سوم، حدیثی ازحضرت امیرالمومنین(علیه السلام)است.

 

۷- کتیبه ی چهارم، ترجمه ی فارسیِ حدیث کتیبه ی سوم است.

 

۸- کتیبه ی پنجم، حدیثی از حضرت رضا(علیه السلام)است.

 

۹- کتیبه ی ششم، ترجمه ی حدیثِ کتیبه ی پنجم است.

 

۱۰- کتیبه ی هفتم، شامل سوره ی حمد است.

۱۱- درکتیبه ی هشتم، سوره ی قدر نقش بسته و در انتهای آن، تاریخ اثر(سنه ی۱۳۳۳)نوشته شده است.

 

۱۲- کتیبه نهم، شامل سوره ی کافرون است.

 

۱۳- درکتیبه ی دهم، سوره ی اخلاص آمده و در انتهای آن، با نخ سفیدرنگ نوشته شده است: تقدیمی فقیر حاجی امین دیوان لاهیجانی، عمل شیخ علی گلدوز رشتی.

 

۱۴- کتیبه ی یازدهم حاوی سوره ی ناس است.

 

۱۵- درکتیبه ی دوازدهم، سوره ی فلق نوشته شده است.

در بالای این کتیبه ها که دور تا دور دوره پوش را شامل می شود، «آیه الکرسی» نوشته شده است.

 

 

 

منبع: «معرفی ضریح پوش موجود در گنجینه فرش و منسوجات: روپوش ضریح یا جامه ای که بر فوق ضریح مطهر حضرت رضا (ع) می درخشید»، عذرا یوسفی، دوماهنامه دانشورز، ش۶۵، آذر و دی۱۳۸۸، ص۱۸ـ۲۱

ارسال دیدگاه

enemad-logo