زندگینامه آیت الله العظمی محمد فاضل لنکرانی

ناصرالدین انصاری قمی

آقای حاج شیخ محمد فاضل لنکرانی، با نام فامیلی شناسنامه ای موحدی گیلانی، خورشید آسمان فقاهت و بزرگ مدافع حریم تشیع بود .

فقید سعید در ذی قعده الحرام سال ۱۳۵۰ ( ۱۳۱۰ ش ) ، در بیت علم و فضیلت زاده شد . پدرش آیت اللَّه حاج شیخ عبداللَّه فاضل ( ۱۳۱۴ – ۱۳۹۲ ق ) ، از علمای اعلام حوزه علمیه و از شاگردان آیات عظام : حاج آقا حسین قمی ، میرزا محمّد آقازاده خراسانی ، شیخ مرتضی آشتیانی ( در مشهد ) و به ویژه حاج شیخ عبدالکریم حائری و مقرر درس ایشان بنام « نتایج الافکار » و از خواص اصحاب آیت اللَّه العظمی بروجردی ( آثار الحجه ۲ / ۵۹ ، گنجینه دانشمندان ۲ / ۲۱۳ ، الذریعه ۲۴ / ۴۴ ) ، و مادر مکرمه اش دختر آیت اللَّه حاج سیدعباس فقیه رضوی قمی بوده است . او از رهگذر پیوند و قرابت با این بیت شریف ، با آیت اللَّه العظمی مرعشی نجفی و آیت اللَّه کرمی اهوازی خویشاوندی داشت و خود به داشتن چنین پدر و مادری افتخار می کرد .

معظم له دوران کودکی را در دامان چنین پدر و مادری گذرانید و بالید و پس از تحصیلات ابتدایی ، به تحصیل علوم دینی روی آورد ( ۱۳۶۳ ق / ۱۳۲۳ ش ) . او ، ادبیات و سطوح را با دقت و سرعت نزد استادانی مانند حضرات آیات : منتظری ( شرح لمعه و مطول ) ، نوراللهی نجف آبادی ( شرح لمعه ) ، فاضل لنکرانی ( پدرش ) ، سلطانی طباطبایی ، شیخ عبدالجواد جبل عاملی و حاج آقا مرتضی حائری ( رسائل ، مکاسب و کفایه ) فراگرفت و این همه شش سال به درازا کشید . در ۱۹ سالگی ( ۱۳۲۹ ش ) به درس های آیت اللَّه العظمی بروجردی و امام خمینی راه یافت و به زودی مورد توجه بسیار آیت اللَّه بروجردی قرار گرفت و پس از مطالعه تقریرات درسی او ، بدو جایزه بزرگی عطا فرمود و دستور به چاپ آنها داد ، که بنام « نهایهالتقریر » – در ۲ جلد و در ۲۵ سالگی اش – چاپ و منتشر شد . این امر ، نام او را در حوزه علمیه قم طنین افکن ساخت . او در این زمان علاوه بر تحصیل فقه و اصول در محضر این دو فقیه بزرگ ، به فراگیری فنون تفسیر و فلسفه از درس های مرحوم علامه طباطبایی پرداخت و در این دو رشته هم ، صاحب نظر شد .

وی ، علاوه بر تحصیل ، به تدریس و تألیف پرداخت و نامش به عنوان یکی از مدرسین معروف حوزه علمیه ، زبان زد بود . او ، پس از سال ها تدریس سطوح عالی – مکاسب و کفایه – و پرورش صدها عالم و فاضل فرزانه ، به تدریس خارج فقه و اصول روی آورد و هماره درس های سطح و خارج او در زمره پرشکوه ترین دروس حوزه علمیه قم بود و تقریرات درس اصول ایشان – به زبان های عربی و فارسی – به چاپ رسیده است . بدون شک ، معظم له یکی از چهره های درخشان حوزه علمیه قم بود که از همان آغاز جوانی خوش درخشید و نور پاشید و امید آینده روحانیت و مرجعیت بود .

شریف رازی در سال ۱۳۵۰ ش ( ۴۰ سالگی آیت اللَّه فاضل ) درباره او نوشته است : … از فضلاء معروف و مدرسین موصوف به فضل و کمال حوزه علمیه است که علم خود را قرین عمل و تقوا و ورع نموده است … او امروز یکی از مدرسین جوان عالی مقام حوزه علمیه است که در مسجد اعظم به منبر تدریس رفته و صدها نفر در حوزه درسش شرکت می کنند … » ( گنجینه دانشمندان ، ج ۲ ، ص ۲۱۴ )

با شروع نهضت اسلامی مردم ایران به رهبری امام خمینی ، آن فقیه بزرگ نیز مردانه به میدان آمد و از مواضع حکیمانه استادش دفاع نمود و رنج حبس و تبعید را به جان خرید و چند سال در بندر لنگه و یزد به حال تبعید به سر برد . او جزو اعضای مؤسس – و سالها دبیر – جامعه مدرسین حوزه علمیه قم بود و امضایش هماره در پیام ها و اعلامیه های جامعه مدرسین بر علیه رژیم پهلوی دیده می شد . برای احیاء نام امام ، آثار فقهی اش را به عنوان شرح بر « تحریر الوسیله » نگاشت . او مقرّر درس های امام ، شارح آثار فقهی امام ، مدافع و مروّج مکتب انقلابی امام و از آغاز جوانی ، هم مباحثه فرزند امام – آیت اللَّه حاج سیدمصطفی خمینی – بود . و لذا امام به او فرموده بود : « من ، تو را به منزله مصطفی می دانم . رفتاری که با مصطفی داشتم ، با تو دارم . من تو را از کوچکی ، بزرگ کرده ام » .

او پس از پیروزی انقلاب اسلامی ، سالیان بسیار دبیر جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ، دبیر شورای مدیریت حوزه علمیه قم و نماینده مردم استان مرکزی در مجلس خبرگان رهبری بود . پس از وفات مراجع معظم آیات عظام : امام خمینی ، خویی ، گلپایگانی و اراکی بود که نام مبارکش به عنوان نخستین مرجع تقلید از سوی جامعه روحانیت تهران و جامعه مدرسین قم اعلام گردید و آوازه مرجعیت او در سراسر جهان تشیع ، طنین افکن شد و پس از آن بود که خدمات بسیار به شیعیان و حوزه های علمیه ، بر دستان مبارکش جاری شد . او با تأسیس « مرکز فقهی ائمه اطهار » ( در قم و کابل و دمشق ) . نهادی قوی و مرکزی منسجم را برای تربیت فقیهان شیعی ، و احیای آثار فقهی شیعه ، و با تألیف دوره فقه « تفصیل الشریعه » ، خدمتی بزرگ به فقه مذهب جعفری علیه السلام نمود .

آن مرجع بزرگ در دفاع از حریم اسلام و مکتب تشیع سر از پای نمی شناخت و در تمام دوران زندگی اش تا صدور اعلامیه های فراوان از مبانی عقیدتی تشیع حمایت نمود ( که نمونه آن صدور اعلامیه های هر ساله در ایام فاطمیه مبنی بر بزرگداشت شهادت حضرت زهرا و اعلامیه در ثبوت حکم ارتداد سلمان رشدی می باشد ) .

او دارای خطی خوش ، اخلاقی نکو ، زندگی ساده و بی پیرایه بود و عشق به مکتب اهل بیت علیهم السلام از سراسر وجودش و زندگی اش نمایان بود ( به گونه ای که پس از انتشار کتاب « شهید جاوید » او از نخستین کسانی بود که بر این کتاب ، ردّیه نگاشت و از ساحت قدس امام حسین علیه السلام دفاع نمود ) . سالها امام جماعت حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه بود و نماز جماعتش یکی از باشکوه ترین نمازهای جهان اسلام بود .

الف – تألیفات دوران جوانی ( تا ۴۰ سالگی ) او عبارتند از :

۱ . نهایه التقریر ( ۲ ج . تقریرات درس فقه ( صلاه ) آیت اللَّه بروجردی )

۲ . معتمد الاصول ( ۲ ج . تقریرات درس اصول امام خمینی )

۳ . حاشیه بر عروه الوثقی – ناتمام

۴ . تقریرات درس فقه امام خمینی ( کتاب طهارت )

۵ . تقریرات درس فقه آیت اللَّه بروجردی ( خمس و طهارت )

۶ . تقریرات درس اصول آیت اللَّه بروجردی

۷ . کتاب الاجاره

۸ . شرح عروه الوثقی – اجتهاد و تقلید

۹-حاشیه بر طهارت مصباح الفقیه

۱۰ . رساله در لباس مشکوک

۱۱ . رساله در اخذ اجرت بر واجبات

۱۲ . رساله در عصمت انبیاء

۱۳ . مدخل التفسیر ( درباره : اعجاز قرآن ، تواتر قرائات ، عدم تحریف قرآن )

۱۴ . پاسداران وحی در قرآن کریم – ردّ و نقد کتاب « شهید جاوید »

۱۵ . اهل بیت یا چهره های درخشان در آیه تطهیر .

( این دو کتاب را با همکاری مرحوم آیت اللَّه حاج آقا شهاب اشراقی نگاشت ) .

ب – تألیفات پس از ۴۰ سالگی او عبارتند از :

۱ . تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله ( ۳۰ ج) ۲ . القواعد الفقهیه ۳ . آئین کشورداری از دیدگاه امام علی علیه السلام – شرح عهدنامه امیرالمومنین به مالک اشتر – به قلم : حسین کریمی زنجانی

۴ . تقیه مداراتی ۵ . تفسیر سوره حمد ۶ . احکام الحج – حاشیه بر تحریر الوسیله

۷ . رساله در خلل حج و عمره ۸ . مناسک حج ۹ . توضیح المسائل ۱۰ . جامع المسائل ( ۲ ج ) ۱۱ . استفتائات الحج ۱۲ . ایضاح الکفایه ( ۶ ج – شرح کفایه الاصول ) – به قلم : سیدمحمّد حسینی قمی

۱۳ . تبیان الاصول ( ۴ ج . تقریرات درس خارج اصول معظم له ) به قلم : عبداللَّه اسلامی حائری

۱۴ . سیری کامل در خارج اصول ( ۱۶ ج ) ۱۵ . المسائل المستحدثه ۱۶ . کتاب الصوم ۱۷ . کتاب القضاء ۱۸ . مجمع الفهارس – فهرست بحارالانوار – ، الغدیر والمیزان ۱۹ . شرح وصیت نامه امیرالمؤمنین علیه السلام به امام حسن علیه السلام ۲۰ . الاحکام الواضحه ۲۱ . مجموعه اعلامیه ها ، پیام ها و سخنرانی ها ۲۲ . اصول فقه شیعه ( ۶ ج . فارسی ) به قلم : محمود ملکی و سعید ملکی اصفهانی

۲۳ . اکمال حاشیه بر عروه الوثقی ۲۴ . ثلاث رسائل ( عدّه المرأه ، طلوع الفجر فی اللیالی المقمره ، قاعده نفی الحرج ) .

سرانجام آن فقیه بزرگ ، پس از یک دوره بیماری ، در ۷۵ سالگی ، در روز شنبه اول جمادی الثانی ۱۴۲۸ ق ( ۲۶ خرداد ۱۳۸۶ش) چشم از جهان فروبست و عالم تشیع را سوگوار و عزادار ساخت . با اعلام خبر وفاتش ، موجی از غم و اندوه بر دل های شیعیان جهان سایه افکند و در جمهوری اسلامی ایران ، سه روز عزای عمومی اعلام شد و سیل پیام های تسلیت از سوی مراجع معظم تقلید ، مقام رهبری ، نهادها ، سازمان ها ، شخصیت ها صادر شد .

پیکر پاکش صبح روز دوشنبه ۳ جمادی الثانی – سالروز شهادت حضرت فاطمه زهرا – با حضور خیل مشتاقان و سیل عزاداران از ایران و سایر کشورهای اسلامی تشییع ، و پس از نماز آیت اللَّه العظمی وحید خراسانی بر آن در مسجد بالا سر حرم حضرت فاطمه معصومه ، به خاک آرمید و جهانی از علم و عمل و اخلاص را با خود به خاک برد .

منبع: اختران فضیلت: زندگی و درگذشت علمای شیعه، ج۱، ناصرالدین انصاری قمی، دلیل ما، قم، ۱۳۸۸، ص۴۳۵-۴۴۱