آیت الله جیلانی از نظر قلم، در ایران، دومی نداشت

حسن شمس گیلانی

اشاره: حجت الاسلام حسن شمس گیلانی داماد آیت الله شیخ یوسف نجفی جیلانی، در متنی که درباره آیت الله جیلانی نوشته شرح حال او و گوشه ای از مرارت ‌هایی که برای تالیف کتاب طومار عفت متحمل شده نکاتی را بیان کرده است. شمس گیلانی این متن را در کتاب علما و شعرای گیلان که در سال ۱۳۲۷ شمسی یعنی در آخرین سال حیات آیت الله جیلانی نوشته است. رنگ ایمان به مناسبت سالگرد تالیف کتاب گرانسنگ طومار عفت، این متن ارزشمند را بازنشر می کند:

×××

مولانا از اکابر علمای امامیه، مردی فاضل و دانشمند و صاحب قلم است.

[تحصیلات]

تولد آن جناب در نجف اتفاق افتاد و بعد از آن که پا به دایره بلوغ گذاشت، مشغول به تحصیل علوم عقلی و نقلی پرداخت. و سطوح را در نزد شیخ الفقها شیخ محمدعلی چهاردهی گیلانی تعلیم گرفت و مدتی هم به محضر درس مولانا میرزای شیرزای و میرزا حبیب الله رشتی رسیده. و بعد از فوت آن دو بزرگوار به محضر درس شریعت اصفهانی حاضر می شد.

و در همان ایام مشغول به تصنیف و تألیف بود، بعضی از تالیفات آن جناب در نجف اشرف به طبع رسید من جمله تذکره العالمین که کتابی بس مرغوب و تقریظات زیادی بر آن کتاب خورده از بزرگان علماء آن عصر.

و بعد از مدتی آن جناب حرکت به گیلان نمود و مقیم شهر رشت گشت و مردم آن سامان تجلیل زیادی از ایشان کردند و در رشت مشغول به تدریس و تحقیق بوده و بعضی از کتاب مولانا در گیلان به طبع رسید.

[کتاب طومار عفت]

مولانا در غائله رفع حجاب، کتابی نوشت موسوم به طومار عفت یا وسیله العفایف و مورد پسند علماء و فضلا گردید، بعد از طبع این کتاب و نشر آن، بزرگوار مورد حمله شهوت‌رانان و دولتیان گردید و مدتی در حبس شاه سابق بود؛ [و] به جهت این کتاب در اثبات حجاب نوشته، تعب بسیار کشید.

و از این گونه صدمات به آن بزرگوار بسیار توجه کرده و در تمام شدائد، متحمل و صبور بوده.

و در چهار سال قبل که حقیر سفری به گیلان کردم برای زیارت والد خود، مرا با مولانا وصلتی افتاد و صبیه مولانا را به عقد خود در آوردم.

[سایر تالیفات]

و در قلم، آن جناب امروزه در ایران، ثانی ندارد. تالیفات زیادی دارد از آن جمله کتاب تذکره العالمین، زبر و بینات، رساله در حرمت ریش تراشی و رساله ای در حرمت شطرنج، طومار عفت در حجاب دو جلد که جلد اول آن به طبع رسیده، کار در اسلام طبع تهران، رساله ای در طهارت، رساله ای در ادبیات که اغلب این کتب به طبع رسیده است.

[ویژگی های شخصی]

آن بزرگوار هنوز هم مشغول به تألیف و تصنیف است در شهر رشت، به غایت نیکو خصال و ستوده احوال و همیشه شادان خرم زندگانی کرده و طبع روانی در شعر گفتن دارد و حالتی شوخ و اخلاقی حمیده که بزرگان و افاضل از محضرش لذت می‌ برند.

مدت چهل سال است که در گیلان مقیم گشته و در این مدت سفری در چند سال قبل برای زیارت بیت الله به مکه مشرف شدند و با اغلب بزرگان و رجال اهل تسنن ملاقات حاصل کردند.

این دو بیت شعر [از ایشان] که در خاطر است، این است:

ارکان فلک فتاده در چشم ملوک          رذلان همه حاکمند در شهر و بلوک

گفتم به فلک، رذل پرور شده ‌ای          خندید که الناس علی دین ملوک

منبع: تاریخ علما و شعرای گیلان، حسن شمس گیلانی، کتابفروشی و چاپخانه دانش، تهران، ۱۳۲۷، ص۱۰۹ـ۱۱۱٫