مقام معظم رهبری: در طول تاریخ، رنگ های گوناگون بر سیاست این کشور پهناور سایه افکند؛ اما رنگ ثابت مردم گیلان، رنگ ایمان بود.
جمعه ۱۰ فروردین ۱۴۰۳ - Friday 29 Mar 2024
محتوا
نوروزی ای از دوره نهضت جنگل

نوروزی ای از دوره نهضت جنگل

  رحیم چراغی   «بیاید خرم خوش عید نوروز شود میرزا در این نوروز پیروز آلکساندر خودزکو، درباره اجرای مراسم نوروزی در شمال به سال ۱۸۴۲ میلادی، نوشته است: «نوروزی در گیلان امروز به پسر بچه‏هایی گفته می‏شود که دسته جمعی حرکت می‏کنند و اشعاری به میمنت نوروز می‏خوانند.این پسر بچه‏های پرجنب‏وجوش هشت تا دوازده […]

دوشنبه 9 آگوست 2010 - 21:45

 

رحیم چراغی

 

«بیاید خرم خوش عید نوروز

شود میرزا در این نوروز پیروز

آلکساندر خودزکو، درباره اجرای مراسم نوروزی در شمال به سال ۱۸۴۲ میلادی، نوشته است:

«نوروزی در گیلان امروز به پسر بچه‏هایی گفته می‏شود که دسته جمعی حرکت می‏کنند و اشعاری به میمنت نوروز می‏خوانند.این پسر بچه‏های پرجنب‏وجوش هشت تا دوازده ساله در روستاها و شهرها به راه می‏افتند، جلوی در خانه‏ها به خواندن شعرهای زیر می‏پردازند و به عنوان پاداش هدایای ناچیزی از قبیل میوه، تخم‏مرغ، پول‏خرد و غیره دریافت می‏کنند ۲ .»

آنچه در اینجا مورد اشاره خودزکوست چنانچه با«عیدی»رفتن جمعی کودکان گیلانی در روزهای آغاز سال نو خلط نشده باشد، «مراسمی»ست در ردیف«مراسم بارانخواهی» ۳ ».دیالوگ«نوروزی»ای را که خودزکو ثبت نموده، ظاهرا تلفیقی‏ست موجز از مراسم بی‏جنب‏وجوش«نوروزی»و دیالوگ نمایش«عروسه گوله».احتمالا متن گردآوری خودزکو، بر بستر مراسمی از بارانخواهی گیلانی‏ها شکل گرفته است یا اینکه (۱)-متن«نوروزی»از کتاب«سرزمین و مردم گیل و دیلم»نوشته آقای سیّد محمّد تقی میرابو القاسمی«انتشارات طاعتی-رشت-چاپ اوّل ۱۳۵۶-صفحات ۱۴۸-۱۴۹)نقل شده است.

(۲)-الکساندر خوچکو، نوروزی‏ها، ترجمه محمد باقری، چیستا-سال چهارم-شماره ۸-فروردین ۶۶، ص ۵۶۸٫

(۳)-درباره چگونگی اجراء مراسم بارانخواهی در نقاط مختلف ایران و ترکیه و…و تشابه توصیف خودزکو از«نوروزی»بدان، ن.ک به:ایهان باشگوز، مراسم تمنای باران و بارانسازی در ایران، ترجمه باجلان فرخی، کتاب جمعه-شماره‏های ۱۸ و ۱۹-سال ۱۳۵۹

«عروسه گوله‏ی»و«نوروزی»

-از متن چنین نوروزی‏هائی-برای سده حاضر پرورانده شده‏اند:

تکّه‏ای از نوروزی:

یدانه دهی گیرمه ۱ -دودانه دهی گیرمه

ندهی آیه میرمه ۲ -کفن از تو گیرمه

ایا دختر نیچی ۳ -فلفله ۴ تی سره دچی ۵ تی غمزه مرا واچی ۶ -ترا نوروز مبارک بی ۷ »

تکه‏ای از عروسه گوله:

آی غول تو بوشو بیمیر

یه قرآن فاده بیگیر

آی خانخازنه نئچی

تی غمزه مره وئچی»

(-آهای غول!تو برو و بمیر/و یک ریال می‏دهد نگیر/و دو ریال می‏دهد بگیر/ و پول گور و کفن خود را بگیر

آهای همسر صاحب‏خانه، آهای نی‏زن!/کرشمه تو، مرا[از روی زمین‏]برچیده است) ۸ اما نوروزی در سده اخیر، برخلاف گردآوری ارزشمند خودزکو، نظمی‏ست در توصیف نوروز و بهار؛به زبان پارسی یا ملمع(فارسی-گیلکی):با وجود تحولات اجتماعی این عصر با تأثیر تکنولوژی در زندگی مردم شهر و روستا خوشبختانه هنوز هم در گوشه و کنار گیلان‏زمین«نوروزی»خوان‏ها با نغمه‏ها و تصنیف‏های دلنشین خود چند هفته قبل از موسم بهار مژده طلیعه نوروز، این جشن کهن و ملی، را به«گیله‏مردان»می دهند.این ترانه‏ها معمولا توسط دو یا چند تن از جوانان در کوچه‏ها و محلات شهر و یا در کنار خانه‏های روستایی اجرا می‏شود ۹ «نوروزخوان»ها سراسر گیلان را زیر پا می‏نهند و (۱)-یکی دانه بدهی می‏گیرم

(۲)-اینجا می‏میرم

(۳)-نی‏زن

(۴)-مهره‏های به رشته کشیده

(۵)-روی سرت چیده‏ای

(۶)-روی سرت چیده‏ای

(۷)-نوروزی‏ها، چیستا، ص ۵۷۰

(۸)-رحیم چراغی، عروس گل، چیستا-سال ششم-شماره ۷ و ۸-فروردین و اردیبهشت ۶۸، ص ۴۲۳-۴۲۴

(۹)-دکتر عبد الکریم گلشنی، نوروز و نو سال در گیلان، هنر و مردم-شماره ۱۶۲- فروردین ۱۳۵۵، ص ۲، ۳

به نیمی از شهرک‏ها و روستاهای مازندران نیز می‏روند.

اغلب اینان نخست«دوازده امام»می‏خوانند و بر ترجیع که می‏رسند، ترجیع را دو نفری تکرار می‏کنند و بعد«نوروز و نوسال»می‏خوانند.

در نوروز و نوسال که ترجیعش با«باد بهاران آمده»آغاز می‏شود، به مناسبت سطرهایی در ستایش یا نکوهش«صاحبخانه»می‏سرایند.و گاه مقدار پول، برنج، چای یا تخم‏مرغ را که می خواهند، در شعر قید می‏کنند. ۱ ازمجریان«نوروزی»، یکی، نوروزی خوان است که ابیات منظوم نوروزی را از برمی‏خواند و چوبدستی، فانوسی روشن در دل شب تار دارد، چوبدستی است چوب ازگیل-به جهت مقابله با سگ‏ها-در دست دیگر.مجری دیگر نوروزی، «کیسه‏کش»است که هدایای دریافتی از خانه‏ها را در کیسه جمع‏آوری و حمل می‏کند.«کیسه‏کش»، بیت ترجیع نظم را با نوروزی‏خوان تکرار می‏کند و معمولا مانند نوروزی‏خوان چوبدستی‏ای برای مقابله با سگ‏ها در دست دارد.آغاز برگزاری مراسم نوروزی‏خوانی، ازیک-دو و حتی سه هفته پیش از فرارسیدن نوروز و سال نوی خورشیدی است.نوروزی‏خوانی، طی سال‏هایاخیر نیز-البته به‏ندرت-در نقاط مختلف گیلان پی‏گیری می‏شود مانند اجرای آن در برخی از روستاهای اطراف شفت و رشت و…

«شایسته دقت است که نوروزی‏خوانی نوعی اشاعه فکر عامه و راهی جهت تبلیغ افکار مذهبی و سیاسی بوده است و در اواخر دوران قاجاریه در تاریخ مبارزات سیاسی مردم این منطقه نقش جالبی داشته است و نوروزی‏خوانان غالبا دانسته اشعاری را حفظ کرده و آنرا به عمق روستاها می‏بردند مثلا پس از پیاده شدن سازمان شهربانی، در روستاهای گیل و دیلم نوروزی‏خوان‏ها یک دسته از اشعار سیاسی و اجتماعی که گوشواره آن این بیت بود:

بلی این دولت از لطف آجان است

که با تنظیم و رافت توامان است

می‏خواندند… ۲ »

آداب و مراسم نمایشی عامه گیلان در آخرین سال‏های سلسله قاجاریه، بیش از پیش سمت و سوی سیاسی و اجتماعی به خود گرفت که رسم نوروزی‏خوانی از جمله آن مراسم بوده است.قطعه نوروزی زیر، دقیقا، در فاصله آغاز قیام جنگلی‏ها«سال ۱۲۹۴ خورشیدی)تا ایجاد تفرقه و شکاف در صفوف نهضت و متعاقب آن عقب‏نشینی جنگل‏ها به شرق گیلان در پی خیانت حاجی احمد کسمائی(در سال ۱۲۹۸ خورشیدی)شکل گرفته است.به عبارتی در دوره تثبیت رهبری میرزا کوچک جنگلی و تشکل جنگلی‏ها؛دوره همزیستی مسالمت‏آمیز جناح‏های متخاصم انقلاب جنگل:«خوشامیرزا به ملت یار (۱)-کاظم-سادات اشکوری، نوروزی‏خوانی در گیلان، هنر و مردم-شماره‏۱۵۰-فروردین ۱۳۵۴، ص ۴۷

(۲)-سرزمین و مردم گیل و دیلم، ص ۱۴۷

گردید/خوشا حاجی ورا انصار گردید»… ۱

شود نوروز ما امسال فیروز

خوشی بینیم اندر او شب و روز

اگرچه جملگی بودیم در سوز

زراعت سوخت ما را جمله دیروز

بیاید خرم و خوش عید نوروز

شود میرزا در این نوروز پیروز

خوشا میرزا به ملت یار گردید

خوشا حاجی ورا انصار گردید

جلوگیری سپس ز اغیار گردید

به دی بودیم خوار امروز فیروز

بیاید خرم و خوش عید نوروز

شود میرزا در این نوروز پیروز

اساس عدل در گیلان نهادند

به دشمن تیرهای خود گشادند

از ایشان ملت مظلوم شادند

دعا گویند بر ایشان هر مه و روز

بیاید خرم و خوش عید نوروز

شود میرزا در این نوروز پیروز

(۱)-پایبندی جنگلی‏ها در مناسبات و تشکیلات خود به پاره‏ای از معتقدات و سنت‏های اجتماعی گیلان در آن عصر-با وجود تأثیرگذاری شگرف و سازنده انقلاب جنگل بر پاره‏ای از آداب و اعتقادات اجتماعی عامه-مثال‏زدنی‏ست از باب مثال، عمل رهبری انقلاب گیلان به سنت‏های رایج نوروز. نایب صادق خان کوچکپور(از فرماندهان نظامی جنگل)در خاطرات خود به«عیدی دادن میرزا کوچک خان به جنگلی‏ها در اوّلین روز نوروز ۱۲۹۸ اشاره می‏کند:

«در فروردین‏ماه ۱۲۹۸ روز عید میرزا کوچک همه نظامیان را در هر نقطه‏ای که بودند به عنوان سلام روز عید در گوراب زرمخ احضار کرد من هم که فرمانده گروهان سوم و مأمور فومن بودم شب عید از فومن حرکت صبح روز عید در گوراب زرمخ حاضر شدم.در محوطه سربازخانه که مساحت آن از سی هکتار متجاوز بود نظامیان از پیاده و توپخانه و سواره صف کشیدند ابتدا میرزا سان دید بعد رژه آغاز شد.عموم نظامیان از برابر میرزا کوچک خان رژه رفتند پس از رژه میرزا به هریک از سربازان یک سکه ۵ ریالی عیدی داد»صادق کوچکپور، نهضت جنگل و اوضاع فرهنگی-اجتماعی گیلان و قزوین، نشر گیلکان(رشت)، چاپ اوّل ۱۳۶۹، ص ۱۷

 

 

منبع: مجله چیستا   اسفند ۱۳۷۰ و فروردین ۱۳۷۱ – شماره ۸۶ و ۸۷  از صفحه ۶۹۰ تا ۶۹۳

ارسال دیدگاه

enemad-logo