بازتاب نهضت جنگل در هنر و ادبیات

محمد رسول دریا گشت

روزهاى ۱۶ و ۱۷ مهر ماه امسال(۱۳۸۱) همایش بازشناسى نهضت جنگل در همه ابعاد آن با همت و کوشش شوراى اسلامى شهر رشت باحضور عده‏اى از علاقه‏مندان سراسر کشور در شهر رشت برگزار شد. نزدیک به ۷۰ مقاله پژوهشى در این همایش ارائه شد که در این میان حدود ۱۵ مقاله به صورت خطابه بود.همزمان با برگزارى این همایش چهارجلد کتاب به مناسبت موضوع همایش در زمینه‏هاى تاریخى و ادبیات در رشت منتشر شده بود، که اثر حاضر «بازتاب نهضت جنگل در هنر و ادبیات» یکى از آن چهار کتاب است.کتاب، مفید و قابل تجزیه و تحلیل و بررسى است.نویسنده و پژوهشگر کتاب، موضوع و مندرجات آن را در پنج فصل تبویب کرده است.

فصل اول:مؤلف به اوضاع عمومى منطقه گیلان و نیز کشور ایران در آن عصر اشارات خوبى داشته و به مسائل فرهنگى هم توجه نموده است. فصل دوم:این قسمت را به بازتاب نهضت جنگل در ادبیات داستانى و هنرهاى نمایشى و تجسمى اختصاص داده، به رمانها و داستانهایى که در آن سالها نوشته شده، و همچنین نمایشنامه‏هایى که با پیش زمینه‏هاى قیام جنگل بر روى صحنه رفته سخن به میان آورده و با ذکر شواهد و مثال اشارات خوبى به این مقوله داشته، هر موضوعى را در قالب گفتارى گنجانده است.

فصل سوم:حدود ۵۰ صفحه از کتاب به مقوله بازتاب نهضت جنگل در شعر فارسى مى‏پردازد.ابتدا به روزنامه جنگل که در سال ۱۲۹۶ شمسى منتشر مى‏شد نظر انداخته، و سپس اشعارى که شعراى معروف آن دوران مانند:نسیم شمال، اسماعیل دهقان، کاظم محزون و حسام الاسلام دانش و دیگران سروده و در آن روزنامه به چاپ رسیده بود، با ذکرنمونه اشعار هر یک سخن را بسط داده و نمونه‏هاى خوبى از آثارشان را ذکر کرده است.در گفتار بعدى از همین فصل با عنوان نهضت در شعر شاعران به اشعار بعضى شخصیتها پرداخته و اشعار آنان را تجزیه و تحلیل کرده است.افرادى مانند ابوالقاسم لاهوتى، ملک الشعراى بهار، خسرو گلسرخى، سرهنگ شهنازى، بهمن صالحى، تیمور گروگین، جعفر کسمائى و دیگران. نمونه‏اى از شعرهاى هر کدام را ذکر کرده و به بررسى هر یک پرداخته است.

فصل چهارم:بازتاب نهضت جنگل در شعر گیلکى نام دارد که محور نوشته مؤلف به روزنامه جنگل و شعر گیلکى اختصاص یافته است.مؤلف در این قسمت ضمن اشاره به اشعار و سروده‏هاى متعدد، معانى و برگردان هر یک را به خوبى توصیف مى‏کند.

اشاره‏هاى مؤلف به اشعار گیلکى شعراى معروف مانند:میرزا حسین کسمایى، محمد على افراشته، محمد بشرى، زیبا کنارى، کریم یمینى، و دیگران و تحلیل و ترجمه هریک حقیقتا قابل توجه و کار پژوهشگرانه سودمندى است.مؤلف در گفتار بعدى از همین فصل به شعرایى که با گویش تالشى در این مقوله سروده‏هایى دارند نظر انداخته، نام و آثار شاعران این منطقه را هم ذکر کرده است.اشعاربازتاب نهضت جنگل در هنر و ادبیات‏هوشنگ عباسى محمد رسول دریاگشت‏انتشارات حرف نو، چاپ اول، ۱۳۸۱ چاپ شده در این گفتار به دو صورت محلى و آوانویسى به لاتین ذکر شده که از قسمتهاى لذت بخش و قابل توجه این مجموعه است.

فصل پنجم:مؤلف سپس به بازتاب نهضت جنگل در موسیقى و ترانه‏هاى فولکلوریک پرداخته، به تصانیف و سروده‏هایى که در طى ۵۰ سال پیشین به مناسبت نهضت جنگل و میرزا کوچک خان جنگلى، قائد آن، سروده شده، اشارات خوبى مى‏کند.این سروده‏ها را مؤلف به خوبى ترجمه نموده و هیچ موضوعى را فرونگذاشته است.نهضت جنگل در ترانه‏هاى فولکلوریک گیلکى هم مدنظر مؤلف بوده، به این موضوع هم به خوبى پرداخته است.

مؤلف در پایان هر فصل توضیحات لازم و مفیدى را نوشته و به خوانندگان علاقه‏مند ارائه داده است.فهرست ۲۵ مورد منابع و مآخذ مورد استفاده در پایان آمدهاست.نمایه کسان و جایها و کتابها و مجلات هم در انتها به چاپ رسیده است.این اثر دلپسند در قالب ۲۴۰ صفحه در قطع رقعى(همراه با غلطهاى چاپى فراوان)به خوانندگان ارائه شده، و از کارهاى نیک و سودمندى است که از بعضى جهات این سروده‏ها و آثار ادبى و هنرى از پراکندگى نجات یافته است.

منبع: مجله کتاب ماه ادبیات و فلسفه، اسفند ۱۳۸۱ و فروردین ۱۳۸۲ – شماره ۶۵ و ۶۶ از ۱۵۰ تا ۱۵۱