کارکرد مساجد در ادوار مختلف

تدوین: مرتضی عبدالهی

هر چه انقلاب اسلامی مسیر حرکت و رشد سریع خود را می‌پیمود، نقش مساجد در شکوفایی آن محسوس‌تر می‌گردید؛ در لحظات پیروزی دیگر مساجد کانون تلاش و مبارزه مردم بودند و آنان جز آنجا، مکانی را برای دریافت اخبار نهضت نمی‌شناختند.

پیامهای امام توسط گویندگان مذهبی و افراد متعهد از بلندگوهای مسجد منتشر می‌گردید و تمامی راهپیمایی‌های با شکوه و حماسی میلیونی از مسجد سرچشمه می‌گرفقتند. از جمله فعالیتهای مساجد در این دوران، تکثیر و توزیع اعلامیه‌ها و پیامهای رهبران انقلاب، سازماندهی تظاهرات و اعتصابات، آگاهی دادن به مردم از طریق سخنرانی‌ها و جلسات مختلف، تهیه و توزیع کالاهای اساسی و مایحتاج مردم به خصوص خانواده‌های اعتصابیون بود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، به دلیل عدم فعالیت ادارات و سازمان‌های دولتی، بسیاری از وظایف و عملکردهای سیاسی ـ اجتماعی جامعه را مساجد انجام می‌دادند. آنها با سازماندهی مردم و تشکیل کمیته‌های انقلاب اسلامی، حفظ ثبات و آرامش و برقراری امنیت را در جامعه به عهده گرفتند.

بسیاری از روحانیون در مساجد به قضاوت و حل اختلاف می‌پرداختند.

توزیع کالاهای کمیاب، رای گیری‌ها و بسیاری از فعالیت‌های سیاسی دیگر در مساجد انجام می‌گرفت. در دوران هشت ساله دفاع مقدس نیز مساجد فعالیت‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، نظامی و فرهنگی بسیاری را ساماندهی و هدایت می‌کردند. در این دوران مساجد با تشکیل پایگاه‌ای مقاومت بسیج به جذب، آموزش، سازماندهی و اعزام نیروهای داوطلب مردمی به جبهه‌عای نبرد اقدام می‌کردند. در همین راستا به جمع آوری کمکهای مردمی و ارسال آنها به مناطق جنگی، رسیدگی به خانواده‌ای رزمندگان و شهدا، حمایت معنوی از رزمندگان و تشویق و ترغیب جوانان به حضور در جبهه‌های نبرد می‌پرداختند.

مساجد با تشکیل ستادهای بسیج اقتصادی نسبت به تهیه و توزیع ارزاق عمومی و سوخت مورد نیاز مردم، توزیع کوپن کالاهای اساسی و دفترچه‌های بسیج اقتصادی و بعضا دفترچه‌های ارزاق عمومی محلی و تشکیل تعاونی‌های مصرفی محلی، در امر سازماندهی اقتصادی جامعه فعالیت می‌کردند. از جمله اقدامات دیگر در این زمینه، تشکیل صندوق‌های قرض الحسنه در مساجد بود که با دادن وام‌های بدون بهره به نیازمندان گامی در جهت رفع مشکلات آنان بر‌میداشتند.

فعالیت‌های سیاسی ـ اجتماعی مساجد در این دوران عمدتا همکاری در برگزاری هر چه بهتر انتخابات، تشویق مردم به شرکت در انتخابات و آگاهی دادن به آنها در این زمینه و نیز صدور گواهی‌های لازم برای معرفی افراد به ادارات و سازمان‌های دولتی بود. مساجد همچنین در این دوران فعالیت‌های فرهنگی چشمگیری را انجام می‌دادند. تشکیل کلاسهای گوناگون برای جوانانی که تشنه فراگیری احکام اسلامی بودند و نیز کلاسهای فرهنگی، هنری و علمی مورد نیاز آنها، تشکیل جلسات سخنرانی و پرسش و پاسخ از جمله فعالیت‌های مساجد در این دوران بود.

پس از پایان جنگ تحمیلی با ایجاد آرامش در کشور و سامان‌یابی سازمان‌ها و نهادهای اجتماعی و افزایش تقسیم کار اجتماعی، بسیاری از وظایف و عملکردهای مساجد به سازمانهای مربوطه واگذار شد.

در حال حاضر مساجد علاوه بر انجام عملکردهای اصلی، عملکردهای جانبی چون تشکیل پایگاه بسیج، کلاسهای گوناگون آموزش علمی و هنری، برگزاری اردوهای سیاحتی ـ زیارتی و فعالیت‌هایی برای پر کردن اوقات فراغت جوانان و مقابله با تهاجم فرهنگی انجام می‌دهند. به هر حال مساجد این توانایی را دارند که در صورت نیاز و زمانی که کارکردهای سازمانها دچار اختلال و رکود می‌شوند، فورا جایگزین آنها شده و تا احیا و رونق دوباره سازمان مذکور عملکرد آن را به خوبی و بدون هیچ گونه توقعی با همکاری مردمی انجام دهند.

در جمع بندی کلی کارکرد مساجد در ادوار مختلف بدین گونه است:

در شرایطی که تهاجم فرهنگی به اوج خود رسیده و نه تنها افراد مومن و مذهبی بلکه کسانی هم که خیلی عامل به اصول و دستورات اسلامی نیستند نگران وضعیت جوانان و بی‌هویتی آنها می‌باشند و دنبال مامن و پناهگاه مطمئنی بری جوانان خود می‌گردند، وظیفه مساجد بسیار خطیر است و باید به نحوی عمل کنند که بتوانند این خلا را به خوبی پر کنند. در موقعیتی که کشورهایی که خود مروج و مبلغ سکولاریسم بوده و آزادی و بی‌بند و باری را ترویج می‌دادند و آن را سمبل تمدن و پیشرفت خود می‌دانستند به این بی‌هویتی و سردرگمی انسان قرن بیستمی پی‌برئه و اندیشمندان و محققان آنان علاج واقعه را نه در رفاه و توسعه و تکنولوژی که در روی آوردن به معنویت و عرفان و یافتن پناهگاه معنوی و روحانی یافته‌اند کشورهای مسلمان باید عبرت گرفته و واقعه را قبل از وقوع علاج نمایند و مساجد را به عنوان کانون‌های فرهنگی ـ مذهبی در این راستا فعال و تقویت نمایند. اگرچه ویژگی های افارد تاثیر زیادی در روی آوردن آنان به مساجد دارد ولی ویژگی‌ها و کارکردهای مساجد هم نقش بسیار زیادی در جذب افراد دارد.