خدمات آل کاکویه گیلانی در یزد
کاکویه یکی از خاندانهای دیلمی و برکشیده از سوی آل بویه است که از اواخر سده چهارم تا نیمه نخست سده ششم هجری در بخش هایی از ایران مرکزی و غربی فرمانروایی داشتند. این دولت شیعی خدمات زیادی در شهرهای ایران انجام داد که برخی از آثار زمان ایشان در شهر یزد منتشر می گردد.
محمد خاکپور
کاکویه یکی از خاندانهای دیلمی و برکشیده از سوی آل بویه است که از اواخر سده چهارم تا نیمه نخست سده ششم هجری در بخش هایی از ایران مرکزی و غربی فرمانروایی داشتند. این دولت سه مرحله را پشت سر نهاد:
الف: دوره تثبیت (۴۲۰-۳۹۸)
ب: دوره تلاش برای ماندن (۴۴۳-۴۲۱)
ج: دوره محدود شدن در یزد و انحلال(۵۳۶-۴۴۳)
نخستین کسی که از این خانواده، به سفارش مادر مجدالدوله و در سال ۳۹۸ به امارت اصفهان رسید، علاءالدوله ابوجعفر محمد بن دشمنزیار است. وی قریب به ۳۵ سال بر اصفهان و همدان حکومت کرد.
ابوعلی سینا مدتی در خدمت او بود و چند اثر خود از جمله دانشنامه علایی و چند رساله دیگر را به نام او نوشت. این سلسله تا سال ۵۱۳ بر اصفهان و همدان حکومت کردند و اعقاب آنها به نام اتابکان تا اواخر قرن هفتم، یزد را در تصرّف و حکمرانی داشتند.
فرزند ارشد علاءالدوله، ظهیرالدین ابومنصور فرامرز به جای پدر نشست. برادرانش ابو حرب و ابوکالیجار گرشاسب بر سر متصرفات پدر با او نزاع کردند و نتیجه آن شد که ابو حرب، نطنز و کاشان، و ابوکالیجار نهاوند را از آن خود کردند. در سال ۴۳۳ طغرل سلجوقی ظهیرالملک را به حکومت یزد و ابرقو منصوب کرد و اصفهان را از تملک آنان خارج نمود. ابوکالیجار گرشاسب که حکومت همدان و نهاوند را داشت در سال ۴۴۳ در اهواز در گذشت.
مؤیدالدوله ابو منصور علی بن فرامرز چهارمین فرد از این خاندان است که ارسلان خاتون دختر جغری بیک داود سلجوقی را به زوجیت گرفت. اثاری از خاتون در یزد بر جای مانده است.
پنجمین فرد از این خاندان عضدالدین علاءالدوله ابوکالیجار گرشاسب ثانی است که خواهر سلطان محمد سلطان سنجر را به زنی گرفت و از سال ۴۸۸ تا ۵۱۳ حکومت کرد.
سلسله کاکویه به دلیل آنکه ریشه در سلسله بویهی داشت به لحاظ مذهبی شیعه بود؛ گرچه در شرائط سیاسی آن روزگار به اجبار می بایست با عباسیان، غزنویان و سلجوقیان که همگی در تسنن متصلّب بودند، بسازد. با این حال تشیع آنان چندان بود که تا به امروز آثار شیعی به جای مانده از آنان به ویژه کارهایی که در یزد و مشهد برای قدمگاه ها و حرم امام رضا علیه السلام انجام داده اند، از تشیع آنان حکایت دارد.
آثار زمان آل کاکویه در یزد
- مسجد قدمگاه:در محله مالمیر؛ درمحرابش دو قطعه سنگ از قرن پنجم و ششم موجود است.
- مسجد قل هوالله ی : مسجد بنای جدید دارد اما آثار کتیبه ای از قرن پنجم به خط کوفی در آن موجود است.
- مسجد کوچه دباغ خانه: مسجدی در محله معروف به لرد کیوان که در محراب آن یک قطعه سنگ قبر با تاریخ ۵۴۰ وجود دارد.
- امامزاده ابو جعفر: محمد ابن علی بن عبیدالله بن احمد بن علی العُریضی بن جعفر صادق علیه السلام: واقع در محله مصلی عتیق. وی از سادات عُریضی است که در قرن پنجم در یزد مقیم بوده اند.
ابو جعفر در سال ۴۲۴ وفات یافت و مدفنش از مزارات بسیار معروف و مورد احترام و زیارت دائمی مردم یزد است. این سلسله سادات بعد ها به نائین رفتند و در آن شهر بقعه و بارگاهی به نام سلطان سیدعلی از آنان باقی است.
- گنبد دوازده امام: گنبد منفردی است از سال ۴۲۹ هجری نزدیک به حسینیه فهادان؛ کتیبه رنگی موجود بر دیوار گچی جانب شرقی گواه است بر اینکه گنبد به دستور دو برادر به نام ابو یعقوب اسحاق و ابو مسعود بهشتی بر پا شد این دو فرزند «نیال» از سرهنگان دستگاه حکومتی علاء الدوله بوده اند.
- قدمگاه مزارون: بقایای اتاقی است در کوچه فهادان دو تکه سنگ مربوط به قرن ۶ هجری با خطوط کوفی شکسته و سائیده در آنجاموجود است.
- مدرسه دو منار: این بنا توسط ابوجعفر علاءالدوله گرشاسب در ۵۲۳ به اتمام رسید و پس از مرگ او را در آن دفن کردند.
- امامزاده زید بن موسی الکاظم : دو سنگ قبر از قرن پنجم و ششم هجری در آنجا است و کتیبه ای به خط کوفی که مربوط به سلاله سادات است.
- امامزاده سید ابراهیم: در این امامزاده صورت سه قبر وجود دارد و سنگ های آن قبور از قرن پنجم هجری است.
منبع: اطلس شیعه، ص۲۳۷ـ ۲۳۹٫
نویسنده دیدگاه: ناشناس
2020/07/29 - 17:40