زندگینامه آیت الله شیخ یوسف نجفی جیلانی به قلم فرزندش
حسن نجفی جیلانی
ایشان شدیداً متعهد به احکام اسلام بوده و نظر به شغل روحانیت، خود را مسئول حفظ و ترویج احکام دین می دانسته و علاقه وافری به تحقیق و تالیف مطالب اسلامی داشته و مخصوصاً به موضوع امر به معروف و نهی از منکر توجهی خاص مبذول می داشته است.
حسن نجفی جیلانی
آیت الله شیخ یوسف نجفی جیلانی از علمای مبارزی بود که با مبارزه فرهنگی و سیاسی در زمان دیکتاتوری سیاه رضاخان، تلاش های بسیاری را متحمل شد. آنچه در زیر می آید زندگینامه ایشان به قلم فرزندش، آقای حسن نجفی جیلانی است و حاوی نکات قابل توجهی از زندگی و مجاهدهای وی می باشد. مرحوم حسن نجفی، فاضل ترین فرزند ایشان بود. در انتها نیز فهرستی از تالیفات این عالم ربانی درج شده و از ۳۴ عنوان از آثارش معرفی شده اند. این شرح حال در ابتدای کتاب دیوان فانی در تیرماه ۱۳۶۳ منتشر شد. متن کامل در اینجا برای مخاطبان محترم رنگ ایمان منتشر می گردد.
***
مقدمه ناشر
هر چند مرحوم آیت الله حاج شیخ یوسف نجفی جیلانی مورد شناسایی مردم بوده، اما برای معرفی بیشتر، مختصری از زندگی و مبارزات وی ذیلاً درج می گردد:
آیت الله جیلانی به سال ۱۲۴۵ شمسی در نجف اشرف متولد شده، پدرش مرحوم حاج شیخ محمد نیز از روحانیون گیلانی ساکن نجف بوده است. نامبرده مانند والد خود از نوجوانی به کسب علوم دینی پرداخته و با بهره گیری از حوزه درس مراجع تقلید وقت مانند آیات عظام مرحومان میرزای رشتی، مامقانی و مدرس چهاردهی به مقام اجتهاد نائل آمده و در چهل سالگی به وطن اصلی خود «گیلان» وارد شده و در شهر رشت سکونت گزیده است.
ویژگی های آن مرحوم:
نامبرده شدیداً متعهد به احکام اسلام بوده و نظر به شغل روحانیت، خود را مسئول حفظ و ترویج احکام دین می دانسته و علاقه وافری به تحقیق و تالیف مطالب اسلامی داشته و مخصوصاً به موضوع امر به معروف و نهی از منکر توجهی خاص مبذول می داشته است.
از آثار این ویژگی ها اینکه در مدت چهل و دو سال اقامت در رشت، دائما در مقام تالیف کتاب و رساله بوده و نظر به داشتن کتابخانه نسبتاً مجهز و تسلط به زبان عربی و ذوق و سلیقه، حدود سی و هفت جلد کتاب و رساله از وی به زبانهای فارسی و عربی به جای مانده است که سیزده جلد از آن نوشته ها به تدریج در زمان حیات مولف چاپ و نشر گردیده که اسامی همه تالیفات وی در آخر همین دیوان ذکر گردیده است.
مبارزات آن مرحوم:
نامبرده نظر به رسالت شغل روحانیت، سکوت و یا سازش با مخالفان دین اسلام را خیانت می دانسته، و مبارزه و جهاد در راه اعتلای اسلام را واجب و لازم می شمرده است. از زمانی که رضاخان مقدمات دیکتاتوری خویش را فراهم می آورده، تا سال ۱۳۲۷ شمسی که آن مرحوم حیات داشته، به طور مستقیم و غیرمستقیم با نامبرده و پسرش و حکام زمانِ طاغوت، درگیری داشته است و در مقابل اقدامات رضاخان در خصوص رفع حجاب و مساله اتحاد شکل و گذاشتن کلاه پهلوی (شاپو) و در بند افکندن بعضی از روحانیون، مرحوم جیلانی نیز همانند سایر روحانیون متعهد و مبارز با بیان و قلم در مقام مبارزه برآمد و اولین کتاب مذهبی و سیاسی خویش را به نام «طومار عفت» در پنجاه سال قبل، به رشته تحریر درآورده که دولت وقت نیز، آن را ضبط [نمود]، اما در سال ۱۳۲۴ شمسی[۱] به وسیله حوزه علمیه قم، مجدداً طبع و نشر شده است. کتاب مرحوم، حاوی مطالبی جامع و عمیق در سطح بالائی از تحقیق بوده و لزوم حجاب بانوان را در همه ادیان و عمل جهان با دلایلی منطقی بیان نموده و در عین حال شامل تعریض و کنایه هایی نسبت با اقدامات طاغوتی طاغوتیان است. انتشار کتاب مزبور با داشتن چنان محتویاتی آن هم در آن جو سیاسی مخصوص، موجب دستگیری و حبس مولف حتی شلاق و تراشیدن ریش آن مجتهد مبارز گردیده است.
ذوق شاعری و روش شاعر:
مرحوم جیلانی طبع شعر هم داشته و در نتیجه در مقام پدید آوردن دیوان با تخلص «فانی» برآمده است. نامبرده ناراحتی خویش را از عمل طاغوتیان نسبت به تضعیف اسلام و تخفیف مقام روحانیان در قالب قسمتی از اشعار گنجانده و برای اینکه احیاناً منافی با مقام اجتهاد و مقام شامخ روحانیت تلقی نشود، در مقدمه نیز مطالب جالبی درباره شعر از نظر اسلام و قرآن به رشته تحریر درآورده است.
تذکرات لازم:
مرحوم والد از سکوت بعضی از روحانیون در آن موقع و تصدی برخی دیگر از آنها به سردفتری اسناد رسمی و یا پذیرش عنوان «امام جمعه» و مانند آنها، رنج می برده، چنانچه در بعضی از ابیات خویش، کنایاتی نیز خطاب به آنها دارد و متقابلاً در ابیاتی دیگر روحانیت مبارز و متعهد را ستوده است. طبعا کنایات مرقوم، موجب سوءتفاهم خوانندگان نخواهد گردید.
اظهار تشکر:
نظر به اینکه آقای سیدجلال الدین تقوی، ساکن شهرضای اصفهان، با اینجانب با در سال ۴۱ شمسی در تنظیم دیوان و انتخاب عناوین برای غزلها و غیره و آقای سیدحسن مبرهن، ساکن تهران، نیز در ترجمه و توجیه برخی لغات و اصطلاحات با نگارنده همکاری کرده اند، بدین وسیله از آنها سپاسگذاری می نماید. ضمنا از خداوند آمرزش روح مرحوم نویسنده را که با خطی زیبا آن را نوشته اند، مسئلت دارم و همچنین از سروران و دوستان گیلانی اینجانب و برادرم آقای شیخ محمد را به چاپ و انتشار و دیوان ترغیب و تشویق نموده اند، اظهار تشکر می شود.
در پایان استدعای ناشر اولیای محترم استان گیلان به ویژه دوست و همشاگردی عزیزم حضرت آیت الله احسانبخش (امام جمعه رشت) این است که به پاس مبارزات و خدمات مرحوم جیلانی چنانچه مصلحت است دستور فرمایید خیابان یا محله یا مدرسه ای به نام وی نامگذاری شود. خداوند متعال همه خادمان واقعی دین را در پناه خویش نگه داشته و پاداش عنایت فرماید.
حسن نجفی جیلانی – قاضی بازنشسته
***
مولفات مرحوم آیه الله جیلانی:
- طومار عفت؛ جلد اول
- طومار عفت؛ جلد دوم
- کار در اسلام
- تذکره المومنین فی فضایل العالمین
- زبده المواعظ
- حل العقود در زبر و بینات
- برهان ارجوان در اثبات جهان
- حسن المحاسن در حرمت ریش تراشی
- بحر الاسرار در ختوم و طلاسم
- هدایه المتجاوز فی المعیات و الالغاز
- نزهه الابرار فیما یضحک الاخیر
- خیام کیست؟
- علم الجواهر
- بیع الابرار
- حاشیه علی الحاشیه فی المنطق
- تذکره الصالحین در سیره ملوک عارفین
- حرمت نقل الموتی فی الفقه
- رساله هندیّه
- رساله در علم صرف
- رساله در علم نحو
- رساله در علم منطق
- رساله در علم بیان
- رساله در علم فقه
- رساله در علم اصول
- رساله در طهارت
- رساله در صلوه
- رساله در ارث
- رساله در ادعیه مخصوص
- رساله در علم کیمیا
- رساله در رد بر بهائیت
- رساله در حرمت شطرنج
- دیوان اشعار
- کشکول، در ۳ جلد
- رساله در شرح شعر ملّا
منبع: دیوان فانی، آیه الله حاج شیخ یوسف نجفی جیلانی، با مقدمه: حسن نجفی جیلانی، ناشران: محمد و علی و حسن نجفی جیلانی، تهران، اول، تیرماه ۶۳، مقدمه در صفحات الف تا ز.
[۱] . سال ۱۳۳۴ شمشی درست است.
