مسجد آیت الله جیلانی در رشت چگونه ساخته شد؟+ تصاویر

میثم عبدالهی

سه شنبه ۲۹ مهر ۱۴۰۴ش

در محله کرف‌آباد رشت، مسجدی وجود نداشت. آیت‌الله شیخ یوسف نجفی جیلانی مدت کوتاهی بعد از سکونت در رشت، بخشی از حیاط خانه‌اش در محله کرف‌آباد رشت، شروع به ساختن یک مسجد نمود و ساخت بنای آن در سال ۱۳۲۸ق (مطابق با ۱۲۸۸ و ۱۲۸۹ش) به پایان رسید. مردم به این مسجد «تازه‌ مسجد»[۱] و «مسجد جیلانی» می‌گویند و آیت‌الله جیلانی حدود ۳۸ سال اقامه نماز جماعت را در این مسجد بر عهده داشت. آیت‌الله جیلانی کتیبه‌ای سفارش داد که بر سردر مسجد نصب نمود و به گونه‌ای هنرمندانه به نام مسجد و تاریخ ساخت آن با ایجاد ماده تاریخ اشاره داشت. روی کتیبه،‌ عبارت «تاریخ مسجد حاج شیخ یوسف نجفی. عمل: محمد کاشی‌ساز یوسف‌زاده.» درج شده بود و این کتیبه سالها بالای ورودی مسجد نصب بود و امروز این کتیبه در داخل همین مسجد وجود دارد. عبارت «مسجد حاج شیخ یوسف نجفی» با محاسبه ابجد برابر با عدد ۱۳۲۸ می‌شود که مطابق سال ساخت آن یعنی سال ۱۳۲۸ قمری است. خود ایشان درباره ساخت این مسجد چنین می‌گوید که این مسجد «از اقدامات و کوشش احقر، در سال هزار و سیصد و بیست و هشت هجری قمری احداث گردیده که تاریخ آن «مسجد حاج شیخ یوسف نجفی» ۱۳۲۸ است.»[۲] مطابق آنچه در وصیتنامه ایشان وجود دارد، تولیت این مسجد بعد از فوتش به دو تن از فرزندانش، شیخ محمد و شیخ حسن، واگذار نمود: «اختیار و تولیت مسجد را نیز به دو نفر از اوصیاء نامبرده، آقای شیخ محمد و شیخ حسن است، برگزار نمودم.»[۳] شیخ محمد نجفی بعد از رحلت پدرش، امام جماعت این مسجد را نیز سالها تا زمان فوتش در سال ۱۳۸۵ به عهده داشت.

یک تصویر از کتیبه سردر مسجد، که تنها سند زنده اصالت و هویت مسجد است، به تاریخ جمعه ۱۸ مرداد ۱۳۹۲ش وجود دارد که در آن کتیبه کاملا سالم است. متاسفانه کتیبه در تصویر ۱۰ خرداد ۱۳۹۶ از وسط شکسته و آن را با چسب به هم وصل کرده اند و آثار شکستگی در آن آشکار است.

امروزه مسجد آیت‌الله جیلانی بعد از گذشت ۱۱۹ سال به حساب قمری و ۱۱۶ سال به حساب تقویم شمسی، همچنان پابرجا است و در خیابان شهید احمد عطاآفرین، حد فاصل بین خیابان آیت الله لاکانی و خیابان آیت الله ضیابری رشت، نبش کوچه جیلانی، قرار دارد و فعالیت‌های فرهنگی و مذهبی در آن جریان دارد. بعد از درگذشت دو پسر آیت الله جیلانی، شیخ محمد و حسن که متولی مسجد بودند، امروزه نوه‌اش آقای یوسف (شهریار) نجفی جیلانی فرزند شیخ محمد، متولی مسجد است. مسجد دارای هیئت امناء بوده و اداره کارهای مختلف مربوط به بازسازی زیر نظر همین عده صورت می گیرد. در سال ۱۳۹۶ امام جماعت روحانی‌ای به نام حجت الاسلام ضیاءالدین مهرزاد بود. بعد از آن امامان جماعت دیگری هر یکی دو سال یک روحانی جوان و جدید در آنجا به اقامه نماز جماعت مشغول است و ثباتی وجود ندارد. مسجد از حدود سال ۱۳۹۰ تا سال ۱۴۰۰، در حال تعمیر و بازسازی اساسی می‌باشد تغییرات بسیاری در شکل و بنای مسجد داده‌اند و بازسازی نمای خارجی مسجد و نمای داخل آن، تمام شده است.

محراب مسجد کاشیکاری شده و سوره ناس با خط زیبایی دور محراب درج شده: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ. قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ ﴿١﴾ مَلِکِ النَّاسِ ﴿٢﴾ إِلَهِ النَّاسِ ﴿٣﴾ مِنْ شَرِّ الْوَسْوَاسِ الْخَنَّاسِ ﴿۴﴾ الَّذِی یُوَسْوِسُ فِی صُدُورِ النَّاسِ ﴿۵﴾ مِنَ الْجِنَّهِ وَالنَّاسِ ﴿۶﴾ صدق الله العلی العظیم.» بالای محراب دو طرف دو عبارت «یا رحمن» و «یا رحیم» مندرج شده. داخل محراب با لامپ کلمه «الله» و زیرش با لامپ «مسجد آیت الله شیخ یوسف نجفی جیلانی (ره)» نصب شده. یک منبر قهوه ای جدید چوبی با چوب ام دی اف قرار دارد که در پایین آن، طرح کتیبه ای که آیت الله جیلانی برای سردر مسجد «تاریخ مسجد حاج شیخ یوسف نجفی- ۱۲۷۳ه.ش.» حکاکی شده است. ساخت بنای آن مسجد در سال ۱۳۲۸ قمری مطابق با دو سال ۱۲۸۸ و ۱۲۸۹ شمسی می باشد. اما ۱۲۷۳ شمسی مطابق با ۱۳۱۱ قمری می باشد که در آن زمان آیت الله در نجف بود و اصلا به رشت نیامده بود تا مسجد را تاسیس کند.

کتیبه‌ای کاشی بر سر در مسجد نصب کرده‌اند و آیه مبارکه «إِنَّمَا یَعْمُرُ مَسَاجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ وَأَقَامَ الصَّلَاهَ وَآتَى الزَّکَاهَ وَلَمْ یَخْشَ إِلَّا اللَّهَ فَعَسَى أُولَئِکَ أَنْ یَکُونُوا مِنَ الْمُهْتَدِینَ»[۴] درج شده و سازنده کاشی، «خاک نگار مقدم» امضا کرده است. یک کتیبه کوچک کاشیکاری روی دیوار با این مضمون: «مسجد حضرت آیت الله شیخ یوسف نجفی جیلانی – تاسیس ۱۲۷۲ شمسی» نصب شده. سال تاسیس مسجد را اشتباه درج نموده است. ساخت بنای آن در سال ۱۳۲۸ قمری مطابق با دو سال ۱۲۸۸ و ۱۲۸۹ شمسی می باشد. اما ۱۲۷۲ شمسی مطابق با ۱۳۱۰ قمری می باشد که در آن زمان آیت الله در نجف بود و اصلا به رشت نیامده بود تا مسجد را تاسیس کند.

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی گروه‌های مختلف فرهنگی با محوریت این مسجد در آن محله به فعالیت می‌پردازند، از جمله آنها «پایگاه مقاومت بسیج شهدای سردشت» است که در سال ۱۳۷۳ تاسیس شده و زیر نظر حوزه مقاومت ۴ شهری سردار جنگل، فعالیت می‌کند. همچنین «کانون فرهنگی و هنری تسنیم» که در سال ۱۳۸۵ تاسیس شده و زیر نظر دبیرخانه هماهنگی و نظارت بر کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد استان گیلان فعالیت می‌کند. روی سقف مسجد یک تابلوی کوچک درج شده و نام مسجد آیت الله جیلانی و تصویر آیت الله جیلانی و پسرش شیخ محمد نجفی جیلانی درج شده است.

فهرست نام هیئت امنا و امام جماعت به همان زمان تعلق دارد و امروزه تغییراتی زیادی کرده است. در زیر ۲۴ تصویر از مسجد آیت الله جیلانی در زیر درج می شوند که اکثرشان در روز چهارشنبه ۱۰ خرداد ۱۳۹۶ش گرفته شده.

——————-

پی نوشتها: 

[۱] . در زبان گیلکی به معنای مسجد تازه‌ است.

[۲] . وصیتنامه، نسخه خطی، آیت الله جیلانی، ص۱۰.

[۳] . وصیتنامه، نسخه خطی، آیت الله جیلانی، ص۲۶.

[۴] . سوره توبه/ آیه ۱۸۱٫