سرگذشت حشمت رود: روایتی از بزرگترین اقدامات جهادی دکتر حشمت در گیلان

محمود پاینده لنگرودی

شهید دکتر حشمت در دوران حیات نورانی و پربرکتش اقدامات جهادی مهمی به نفع مردم مستضعف و کشاورز روستاهای دور افتاده گیلان، انجام داد که دوران حکمرانی اش در لاهیجان را مردم آن شهر را دوران طلایی می دانند و ایمان عمیقی به او داشته و برنامه هایش برای منطقه را با رغبت دنبال میکردند و سرمایه و امکانات و نیروی انسانی را خودشان جور میکردند. هنوز هم مردم لاهیجان آن شهید بزرگ را افتخار خودشان میدانند و برایش مراسمات سالیانه می گیرند.

او در زمان شهادت حدودا ۳۴ سال داشت و در دوران نهضت جنگل مدت کمتر از ۵ سال در گیلان حضور داشت و بعد به شهادت رسید. بخش بیشتری از این دوران را در منطقه غرب گیلان و جنگل فومنات در کنار میرزاکوچک حضور داشت و قسمت کمتر را به عنوان را نماینده کمیته اتحاد اسلام در لاهیجان و مجموع شرق گیلان حضور داشت. دلیل اصلی حضورش در قالب نهضت جنگل هم کسب استقلال ایران و بیرون کردن نیروهای متجاوز انگلیس از خاک این سرزمین بود که با جنگ به این هدف رسیدند.

اما در دوان جنگ جهانی اول شرایط به نحوی بود که چند تا امپراطوری که چند تا امپراطوری ساقط شدند مردم ایران علی رغم بی طرفی در جنگ، بزرگترین جنایات را انگلیس و روسیه تزاری به کشور وارد کردند از اشغال نظامی، تحمیل جنگی در داخل شهرها و روستاها، غارت منابع ملی و کشتار و قتل و ترور دست زدند. فقط یکی از جنایات انگلیس در این دوران آن بود که هشت میلیون نفر از جمعیت ۲۰ میلیونی کشورمان بر اثر قطحی بزرگ، ساخته دست انگلیس، کشته شدند. دولت مرکزی توان دفاع از مردم خودش را نداشت و فقط تماشاگر میکرد!

در همین شرایط اما میرزا کوچک و دکتر حشمت تک تک مشکلات فراملی، ملی و بومی را فهم کرده و برای رفع برای تک تک آنها اقدام میکردند و تا زمانی که مشکل رفع نمی شد دست بر نیم داشتند. او در دوران نسبتا کوتاهش در لاهیجان مسئله شناسی، مشکلات را با هوشیاری رصد میکرد و مشکلاتی که دولتها تا آن زمان برای رفع آنها اقدامی نکرده بودند یا توانش را نداشتند، اما دکتر حشمت برای رفع آنها، با کمک همین مردم، برنامه ریزی و اقدام میکرد.

محمود پاینده لنگرودی در کتاب «یادی از دکتر حشمت جنگلی»، گزارشی نو و جذاب و خواندنی از کیفیت کشیدن «حشمت رود» و جزئیات مرتبط با آن و چند اقدام جهادی دیگر شهید دکتر حشمت در دوران حیات پربرکتش به نفع مردم ضعیف و مستضعف روستاهای دو افتاده گیلان انجام داد را مطالعه کنیم.

***

سرگذشت حشمت رود

حشمت رود از ده کیلومتری غرب سیاهکل تا ساحل خزر به طول تقریبی ۴٠ کیلومتر در سالهای ۱۲۸۰۱۲۹۰ شمسی به همت دکتر حشمت و همیاری مردم سرزمینهای شرق سفید رود احداث گردید.

انگیزه ساخت حشمت رود این بود :که قسمتی از آب سفید رود، هرز به دریا میریخت و آب شیمرود نیز که از کوههای سیاهکل به دریا سرازیر میشد؛ تابستانها با آبیاری کردن بخشی از مزارع اطراف می خشکید و کشتزارهای برنج بین این دو رود؛ بی آب و کم آب می ماند.

به موازات این دو رودخانه رود کوچک دیگری به نام «خرارود» جریان داشت که از جنگلهای کوهستانی غرب سیاهکل آغاز میشد و در پیچاپیچ دشت از خرارود به دیسام رود تغییر نام مییافت و در حدود ۵ کیلومتر کشتزاران برنج بین سفید رود و شیمرود را آبیاری می کرد و در زمستانها به همراه سفید ،رود با خزر دیدار میکرد.

مردم آن سامان بیشتر به کارهای تولید ابریشم – کنف – باقلا گندم و انواع سبزیجات می پرداختند و برنجزارهایشان به سبب کم آبی به بار نمی نشست و صیفی کاری آنان نیز به سبب عدم وجود راه های شهر و روستا گرمی بازار نداشت. و در این زمان که دکتر حشمت در لاهیجان طبیب جان دردمند روستانشینان شرق گیلان بود؛ از غم نان آنان نیز آگاه شد و طرح اتصال (خرارود = دیسام رود به شیمرود را ریخت و مردم را برای اجرای این طرح برانگیخت و با کوشش پیگیر آب دیسام رود را تا روستای (گلده= کئول ده) رساند اما در دو تابستان ،بعد، ناله مردم به آسمان رسید.

ولی آب به برنجزاران نرسید!

این بار دکتر حشمت طرحی نو در انداخت و در حدود یک کیلومتر بالای خرارود اینک مکان سد سنگر است جائی که کیاجوب از کهنه سفید رود جدا میشد؛ از ضلع شرقی سفیدرود را احداث و آن را از سوی غرب روستای تازه آباد مرزیان پنابندان – کرد محله – شیخ على بست – لات باز قلعه – نصرالله آباد – کتشت آبادان – خانم لات خلشاء، تا آنجا که بعدها به سد قوام السلطنه» مشهور شد؛ ادامه داد و به رود قدیمی که خود حفر کرده بود وصل کرد و از آنجا دو شاخه گردید. شاخه غربی از سوی «گاوچراسر» به سفیدرود ریخت و شاخه شرقی با کندن زمین بکر از شرق کیسم به بیجاربنه کلده و…) را احداث کرد که از مهمترین کار حفاری رود بود و پس از آن شاخه ای جدا شده از کیاجوب تا سد ،قوام نهری قدیمی بود که دکتر حشمت آن را بازسازی کرد.

سراسر این رود؛ به خاطر نقشه برداری درست و فداکاری های دکتر حشمت به نام او مشهور شد و در روزگاران بعد؛ احمد قوام السلطنه، سد چند شاخه ای نزدیک کیسم را مرمت کرد و نام خود را بر آن گذاشت. شاخه دیگر از این رود – پائین تر از سد قوام به سوی آستانه اشرفیه – پیله آستانه یعنی از چوشاهستان – چورکوچان و در جایی به سالستان (سد اصلاحیه سید علی اکبری روان کرد که بعد دو شاخه شده یک شاخه از آن سالار) (جوب از روستاهای درگاه دهشال فوشازده – ششگل – دهکا – انبار سر؛ پس از سیراب کردن برنجزاران به دریا میریزد شاخه دیگر از زیر روستای نیاکو به شیمرود وصل میشود. دکتر حشمت در بستر شیمرود دستکاریهایی کرد که آب این رود از روستاهای کماچال ،کنف ،گوراب رودبنه – یوسف ده گاویه – سادات محله = سیدر (محله چاف گاویه – شیر جو پشت فشو پشته – نوشر – ایوان) اصطلخ = ایوان (سل) / در آنجا دکتر حشمت ده دریچه احداث کرده بود / ناصر کیاده = ناصر کنده (تیته پرزاد تی تی پری زاد زن خان احمد لاهیجانی شاعر و نویسنده و پادشاه شرق گیلان ۱۰۰۱ هجری و تی تی کاروانسرا – ۱۲ کیلومتری راه سیاهکل – دیلمان هنوز پابرجاست حسنعلی ده = حسن لنده، دهنه میگذرد و به دریا می ریزد. آقای تقی ،عسگری پیرمردی که هنوز هم ١٣۶٠ در اداره آبیاری آستانه اشرفیه خدمت میکند میگوید در سال ۱۲۹۶ شمسی، من شاهد لایروبی و مرمت نهر کلده، توسط دکتر حشمت بودم.)

در پایان اینکه، دکتر حشمت با احداث این رود، در کنار کار پزشکی و سیاسی، خدمت شایسته ای برای رواج اقتصاد و بهبود روزگار  کشاورزان شرق گیلان انجام داده است.

شادروان بهاءالدین املشی، مؤلف گوشه هایی از تاریخ گیلان زیر عنوان (آبیاری و تقسیم آب) حشمت رود مینویسد:

«نگارنده به اتفاق دکتر حشمت و چند نفر افراد مسلح برجسته دیگر از مجاهدین از قبیل خالوقربان ـ خالو کریم و سیدحسن تهرانی و علی بابا باز قلعه ای و شاه مراد مأمور بازرسی و مجازات متجاوزین شدیم… آنچه از مأمورین و افراد دهاتی و بی سابقه در امور دولتی خوب و پاک بودند و آنهائی که شهری و یا سابقه خدمت در دستگاه دولتی داشتند ناپاک در آمدند. بدکاران، خلع اسلحه، و گیس و ریش آنها تراشیده شد. چون گیس و ریش از شعار جنگل بود و کسی که گیس و ریشش در جنگل تراشیده میشد دیگر در حساب افراد جنگل نبود… دکتر حشمت با چند نفر مجاهد مسلح برای امور لاهیجان در لاهیجان توقف کرد و در این زمان جنگل، مدارج ترقی را روزانه طی می نمود.»[۱]

راه ها و جنگلی ها

دکتر حشمت در احداث راههای روستائی نیز نقش شایسته ای در جنگل» داشت. راه های روستائی زیر را که جنگلیها احداث کردند و اکنون نیز از آن استفاده میکنند:

«به راه جمعه بازار به فومن – فومن به صیقل کومه شفت – فومن به لولمان – لولمان به سقه بن یک فرسخی ماسوله – فومن گشت – گوراب زرمخ به کسما – لولمان به صومعه سرا – گوراب زرمخ به صومعه سرا – صومعه سرا به نرکستان – کسما به ضیابر – ضیابر به اسالم طالش – تعمیر راه رشت به کسما – تعمیر جاده براق (لولمان به گوراب زرمخ همچنین احداث حشمت رود به لاهیجان و جاده سیاهکل به لاهیجان که به مأموریت دکتر حشمت انجام گرفت.»[۲]

و قسمت سوم: «وظایف معلمین مدرسه و غیره بود. بعداً شروع به تسطیح راههای بین لاهیجان و رانکوه بین لاهیجان و آستانه بین راه لاهیجان و سیاهکل و راه دیلمان و برقراری حکومت در تنکابن و کلاردشت و کجور و ایجاد رود طویل عظیم برای شرب قراء لاهیجان کرد…[۳]

__________________________

[۱] . گوشه هایی از تاریخ گیلان، بهاء الدین املشی. [صفحات ۲۲۱-۲۲۲]

[۲] . قیام جنگل، اسماعیل جنگلی، ص ۷۲.

[۳] . دکتر حشمت که بود و…، ص ۸۱.

منبع: یادی از دکتر حشمت جنگلی، محمود پاینده لنگرودی، شعله اندیشه، تهران، اول، تابستان ۱۳۶۸، ص۸۵-۸۸٫