کتاب زندگی و زمانه میرزاکوچک جنگلی منتشر شد

کتاب زندگی و زمانه میرزاکوچک جنگلی، از محصولات تازه ی موسسه مطالعات مبارزات اسلامی گیلان با مشخصات کتابشناسی زیر منتشر شد: زندگی و زمانه میرزاکوچک جنگلی، میثم عبداللهی، نشر: بلور، رشت، اول، زمستان ۱۴۰۱، ‫۲۷۲ص، وزیری، شومیز، ۱۸۰ هزار تومان.

همزمان با ایام عالم مجاهد شهید، میرزاکوچک جنگلی، موسسه مطالعات مبارزات اسلامی گیلان، این کتاب با ارسال رایگان عرضه می شود.

راهنمای خرید این کتاب:

1. خرید مستقیم از طریق درگاه اینترنتی (اینجا کلیک کنید)    https://zarinp.al/539893
2. پیامک به شماره ۰۹۱۹۸۷۰۸۳۵۱
3. پیام به شناسه روبرو در پیامرسان ایتا: @rangeiman_ad
4. از طریق خرید حضوری در کتابفروشی بلور: رشت، خیابان امام خمینی (ره)، جنب مسجد آفخرا، کتابفروشی بلوری  ۰۹۰۲۱۹۷۵۱۲۳

***

نهضت جنگل از بزرگترین و مهمترین نهضت‌های تاریخ معاصر است که بعد از مشروطه تا دوران دیکتاتوری رضاپهلوی در کشور رخ داد. این نهضت توسط میرزاکوچک جنگلی و عده‌ای از علمای رشت در آغاز جنگ جهانی اول و برای پایان دادن به اشغال ایران رقم خورد. دورانی که بسیار پرحادثه بود و سرعت و شدت وقوع رخدادهای بین المللی و داخلی در این برهه بسیار زیاد بود. در همین برهه چند امپراطوری بزرگ ساقط شد و بریتانیا و فرانسه در طرف پیروز جنگ ایستادند. آلمان و عثمانی در سوی جبهه مغلوبه قرار گرفتند. عثمانی با دست گرگ‌های زمان به چندین کشور کوچک تحت استعمار انگلیس و فرانسه تبدیل شد. انگلیس به عنوان بزرگ‌ترین استعمارگر دنیا، کشورگشایی‌اش در این برهه بیشتر شد و در تمام نقاط دنیا دنبال غارت و چپاول، کشتار و استعمار بود. روسیه هم هر چند در طرف متحد انگلیس در این جنگ بود و در طرف پیروز باید می‌ایستاد ولی به خاطر ضعیف شدن کشور و وقوع انقلاب در اواخر جنگ، امپراتوری تزاری سقوط کرد و نتوانست بهره‌ای از این جنگ ببرد و به جایش انگلیس خلأها را پر کرد و به مستعمرات خود افزود. در ایران و گیلان، روسیه هم با انگلیس، برای مدتی طولانی در تمام غارت‌ها و جنایت‌ها متحد شد و این دو به صورت هماهنگ، مشغول غارت ایران شدند.

از آغاز جنگ، سرویس جاسوسی چند کشور استعمارگر خصوصا انگلیس، با تمام قوت مشغول فعالیت مخرب در دنیا بود. پول، رسانه و نیروی نظامی ابزارهایی بودند که در جهت تأمین منافع بریتانیا در جنگ اول مشغول فعالیت بودند و هر روز توطئه‌ای طراحی می‌کردند و برای الحاق نقطه جدیدی از دنیا به مستعمرات دیگرش نقشه می‌کشیدند. در چنین شرایط بین المللی و داخلی، نهضت جنگل حدود هفت سال برپا بود و به پیروزی‌های چشمگیری در مقابله با استعمار و بیرون کردن قوای متجاوز روسیه تزاری و انگلیس و عواملشان از گیلان و مناطق همسایه آن، رسید و توانست دو ابرقدرت روس و انگلیس را در گیلان به زانو درآورد.

میرزا کوچک با درک موقعیت استثنایی جنگ جهانی اول و ضعف ملت ایران، قائل بود که باید تلاش کنیم تا خودمان را از زیر بار استعمار و انحطاط نجات دهیم و آنها را سرزمین‌مان بیرون کنیم. او خطاب به قوای نهضت جنگل در آغازین روزهای نهضت، درباره انگیزه تأسیس نهضت، چنین می‌گوید: «اروپای ظالم هر روز به رنگی متظاهر و هر وقت به شکلی دامنه تعدیات خود را توسعه داده و تیشه به ریشه عالم بشریت می‌زند، گاهی با حربه دین، جنگ صلیبی را ایجاد و رشته اتحاد عالم اسلامیت را پاره می‌کند. زمانی به نام حفظ منافع، نزاع در میان مردم افکنده و با کمند تزویر آنها را صید و طوق رقیت به گردن آنان می‌اندازد. ایران که یک روز مهد تمدن و آرامگاه دلیران بود، در اثر سیاست این دژخیمان حریص، مرکز مشتی اشخاص بدون اراده و پایبند به موهومات و خرافات گردید. رجال کشور، امرای لشکر، پیشوایان ملت تابع اراده اجانب هستند. وزراء و نمایندگان ملت از اشخاصی که به مزدوری بیگانگان افتخار داشته و بارها امتحان داده‌اند، انتخاب می‌شوند. همای سعادت از این کشور پرواز کرده و جای خود را به بوم‌هایی چند که در این ویرانه آشیانه نهاده‌اند برگذار نموده است… امروز که آتش قهر الهی در اروپا مشتعل و این درندگان به جان هم افتاده‌اند، وقت آن است که ملل ضعیف گرد هم آیند و آستین خود را از چنگال این ستمکاران رها نمایند.» (تاریخ انقلاب جنگل، ص۳۰٫)

استعمار انگلیس از ابتدای قاجار همراه بلکه بسیار جلوتر از روسیه، مشغول چپاول و عقب نگه داشتن ایران و گیلان بود. انگیسی‌ها از قراردادهای استعماری مالی از جمله رویترز، رژی، لاتاری، دارسی، بانک شاهی انگلیس، تا تحمیل جنگ جهانی، اشغال نظامی ایران، ترور، نا امنی، ایجاد قحطی بزرگ و کشتار میلیونی ایرانیان در مدت دو سال دریغ نکردند؛ نیز تجزیه مناطق مختلفی از ایران همچون هرات، بلوچستان ایران، اشغال نظامی بحرین و استعمار آن، به شهادت رساندن قهرمانان بزرگ ایرانی که برای استقلال ایران با متجاوزان انگلیسی جنگیدند، همچون میرزاکوچک جنگلی، رئیسعلی دلواری، شیخ حسین چاهکوتاهی و… و در نهایت تلاش برای استعمار رسمی ایران طی قرارداد ۱۹۱۹م وثوق‌الدوله و سپس کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ش و براندازی قاجاریه و سر کار آوردن رژیم منحط پهلوی از فعالیت‌های انگلیس علیه مردم ایران بود. تحمیل جنگ‌های طولانی ایران و روس، قرارداد گلستان و ترکمانچای و تجزیه چند ایالت ثروتمند ایران در منطقه قفقاز و تحمیل کاپیتولاسیون، تجزیه ترکمستان، بانک استقراضی روس، شیلات شمال و… همراهی با انگلیس در قراردادهای ۱۹۰۷م، ۱۹۱۵م و نیز در جنگ جهانی اول از اقدامات روس‌های تزاری بود.

در این میان، نهضت جنگل نهضتی کاملا دینی بود و خود میرزاکوچک به عنوان یک عالم دینی، اقداماتش را مبتنی بر تراث عظیم آموزه‌های شیعی بنیان نهاد و بزرگترین مجتهدین و علمای مجاهد گیلان، حضرات آیات حاج سیدمحمود روحانی رشتی، میرزا محمدرضا حکیمی، شیخ علی علم الهدی، سیدعبدالوهاب صالح ضیابری و حجج اسلام شیخ بهاءالدین املشی، میرمنصور هدی، میرزا محمدی انشایی، میرزاکوچک رشتی، رؤسای نهضت و اعضای هیأت اتحاد اسلام را تشکیل می‌دادند. میرزاکوچک بازوی اجرایی این شورا بود. نهضت از آغاز به نام «هیأت اتحاد اسلام» تأسیس شده بود. سخنان و اقدامات میرزاکوچک از آغاز تا پایان، برگرفته از آموزه‌های دینی بود و او هرگز از این مسیر تخطی نکرد. به همین خاطر بود که اقدامات او در نهضت از سوی مجتهد برجسته‌ای چون شهید آیت الله سیدحسن مدرس تأیید شد.

پایان نهضت جنگل با شروع سلطه انگلیس بر کشور ایران و کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ش و آغاز دیکتاتوری سیاه رضاخان پهلوی مصادف است. مهمترین مانع منافع استعماری انگلستان در ایران، نهضت جنگل بود که رضاخان پیش از هر چیزی تصمیم داشت این مانع را از سر راه بردارد؛ به همین خاطر بلافاصله بعد از کودتای انگلیسی سوم اسفند، برای نابودی نهضت جنگل تلاش کرد و دستانش را به خون میرزاکوچک آلوده کرد. میرزاکریم خان رشتی و خاندان اکبر نیز، نقش مرموزی در تفرقه بین نهضت ایفا کردند. البته همراهی و هم‌پیمانی جریان چپ و خائنین داخلی با رضاخان بر سر شهادت میرزاکوچک را نباید از یاد برد و اگر این اتحاد شوم نبود، هرگز نهضت جنگل به این صورت پایان نمی‌یافت. بعد از شهادت میرزاکوچک هم حدود ۵۷ سال، دیکتاتوری پهلوی اول و دوم ادامه یافت و البته خاندان اکبر همچنان از ارکان این رژیم به شمار می‌رفت. آنها در طول این مدت هر چه توانستند علیه میرزاکوچک فعالیت تبلیغی انجام دادند. قاتلین در طول این مدت انواع تهمت و دروغ را به نهضت جنگل چسباندند تا جنایتشان را توجیه کنند.

درباره نهضت جنگل، کتاب‌های زیادی نگارش شده است، ولی اغلب آنها دارای ضعف است و حتی برخی به تحریف نهضت پرداختند و چهره حقیقی آن را بیان ننموده و پیش فرض‌های ذهنی نویسنده را بر حقایق نهضت ترجیح داده‌اند. در منابع تاریخ‌نگاری مرتبط با نهضت، اجحاف بسیاری شده است. به عنوان نمونه بخش رهبری هیأت اتحاد اسلام، بسیار بزرگتر از تاریخ یک و نیم ساله حضور بلشویک‌ها در نهضت است، ولی درباره دوران یک و نیم ساله پایانی، توجه شایانی در منابع شده و جزئیات بسیاری از آن بیان شده و اسناد بسیاری منتشر شده است، طوری که برخی، نهضت را فقط همان یک و نیم سال پایانی دانسته‌اند! ولی تاریخ ۳ ساله دوران رهبری هیأت اتحاد اسلام به اندازه خودش بیان نشده است و باید به اندازه واقعی‌اش، به آن پرداخته شود. همچنین دوران رهبری تقریبا ۲ ساله کمیته اتحاد اسلام هم باید به اندازه اصلی خویش بیان شود. بیان هیچ کدام از آن دوره‌ها نباید باعث شود که از پرداختن به بقیه دوره‌ها غفلت شود یا به صورت گزینشی، قسمت‌هایی برجسته گردد و قسمت‌هایی به فراموشی سپرده شود. و یا در میان منابع نهضت، تعداد احکام میرزاکوچک که مربوط به دوران ۵ ساله اول نهضت جنگل باشد، به ندرت وجود دارد؛ همچنین از منابع نهضت، هیچ سندی از مصوبات هیأت اتحاد اسلام یا کمیته اتحاد درج نشده است. ولی نسبت به یک سال و نیم پایانی، فوران اطلاعات و اسناد و مکاتبات است. متاسفانه نویسندگانی که دارای گرایشات چپ یا لیبرال یا سلطنت‌طلب و… بودند، عمدتا درصدد برآمدند ریشه‌های اسلامی نهضت جنگل را پنهان کنند، لذا در بیان مباحث تاریخی، با سرعت از دوران هیأت اتحاد اسلام و کمیته اتحاد اسلام عبور کرده و روی دوران حضور بلشویک‌ها در نهضت، با نگاهی آمیخته با تحریف سعی می‌کنند، نهضت را به هر سمتی که خواستند بکشند. سانسور و حذف یک قسمت پررنگ از تاریخ نهضت اسلامی جنگل، خیانت به نسل‌های مختلف مردم است.

وجود چنین اشکالات مهمی، باعث می‌شد که نتوان عموم مردم و نیروهای انقلابی را به منبع مطمئنی درباره نهضت جنگل ارجاع داد. این دغدغه باعث شد تا مشغول نگارش کتابی شویم که با رویکرد دینی و اسلامی و مستند به اسناد و منابع اصلی نهضت، بتواند به وقایع نهضت جنگل بنگرد و تا حد ممکن، مقابل تحریفاتی که در منابع وجود دارد، بایستد.

کتاب «زندگی و زمانه میرزاکوچک جنگلی»، در دو بخش مهم، به شرح حال روحانی شهید میرزاکوچک جنگلی و رویدادهای پیرامون او در نهضت جنگل پرداخته است. بخش اول، پیرامون زندگی شخصی و اجتماعی او و اقداماتش در دوره مبارزه مشروطه و نهضت جنگل اشاره دارد و بخش دوم کتاب هم به سند مرامنامه کمیته اتحاد اسلام، مرامنامه اصلی نهضت جنگل، پرداخته است. متن بخش اول، تفصیلی است بر زندگی‌نامه میرزاکوچک که در جلد اول کتاب فرهنگ‌نامه علمای مجاهد گیلان به نگارش درآمده بود و متن بخش دوم معرفی یک سند تاریخی و نقد و بررسی مسائل مربوط به آن به عنوان مهم‌ترین سند مربوط به مرام‌نامه نهضت جنگل است که بعد از گذشت یکصد سال، برای اولین بار در مقاله‌ای آن را رونمایی کردیم و تفصیل آن در این کتاب درج شده است.

امتیازات کتاب به این ترتیب است:

۱- بررسی ابعاد مختلف شخصیت میرزاکوچک بر اساس سیر تاریخی زندگی او.

۲- ارائه دورنمای کلی از مبارزان و مجاهدت‌های آنان در نهضت جنگل. 

۳- روایت فراز و فرودهای نهضت حول شخصیت خادمان و خائنان به نهضت جنگل.

۴- پرداختن به دوره‌هایی از نهضت جنگل که در منابع دیگر، به آن کمتر پرداخته شده است.

۵- روایت کلی و ارائه دورنما از فضای ایران در دوره نهضت.

۶- تصریح به خدمات و خیانت‌های افراد مختلف در نهضت جنگل.

۷- اشاره به زندگی‌نامه شخصیت‌های تاثیرگذار پیرامونی میرزاکوچک و نهضت جنگل.

۸- مستند بودن متن همراه با نقد و بررسی منابع مرتبط.