بانوی مجتهده گیلانی؛ شهربانو صفری

مهدی نقیبی

حاجیه‌خانم مجتهده شهربانو صفری خرداد سال ۱۳۰۸ هجری شمسی در خانواده‌ای مذهبی و متمول در شهر رشت متولد شد و دوران کودکی و نوجوانی‌اش را در تهران سپری کرد. وی تحصیلات دینی خود را پس از اخذ مدرک دیپلم در تهران زیر نظر حاج‌آقا یحیی استانبول‌چی و آیت‌الله صالحی و استادان دیگر تا درجه اجتهاد گذراند.

مزار بانو شهربانو صفری – قبرستان شیخان در شهر مقدس قم

او به دلیل فعالیت‌های ارزنده‌ای که داشت در سال ۱۳۳۵ پس از ازدواج، به دعوت آیت‌الله العظمی میلانی ـ از مراجع بزرگ تقلید ـ به مشهد مقدس هجرت کرد و تا پایان عمر در همان شهر ماند. [۱] در مشهد نیز از محضر آیات عظام وحید خراسانی، فلسفی، میلانی و حاج آقا حسن قمی به تعلیم علوم دینی و اسلامی پرداخت.[۲]

در همان سال هم در دوران اختناق حکومت طاغوت تصمیم گرفت با تکیه بر اموال شخصی خویش، اولین حوزه علمیه عصمتیه خواهران را در ایران تاسیس کند. حوزه‌ای که خود مقدمه‌ای شد برای تاسیس بیش از ۳۵ حوزه علمیه دیگر در سراسر ایران و حتی فراتر از مرزهای جغرافیایی در کشور بحرین. بانو صفری که پس از بانو طاهایی، دومین پیشکوست تأسیس حوزه های علمیه خواهران کشور بوده است. امروزه این مدارس به صورت سلسله مدارسی است که در بسیاری نقاط کشور تاسیس شده و از مراکز مهم علمی حوزه های دینی خواهران به شمار می رود.

این بانوی بزرگوار هم‌زمان با این فعالیت علمی، خدمات عام‌المنفعه‌ای هم انجام داده است که از آن میان می‌توان به تاسیس موسسه «راه حق رضوی» که پرورشگاهی برای تربیت ایتام است و همچنین تاسیس «خیریه عصمتیه» اشاره کرد.

ایشان که از مبارزان انقلاب اسلامی بر ضد رژیم شاهنشاهی بوده است که در تمام دوران مبارزات پانزده ساله نهضت امام خمینی به فعالیت های سیاسی مشغول بود و به همین خاطر بارها دستگیر، شکنجه و و تبعید شدند که اسناد مبارزات شان در پرونده ساواک شان موجود است. بین ایشان و منافقان، همچنین اعضای انجمن حجتیه، اصطکاک بسیاری وجود داشت و به‌شدت با اشاعه تفکرات آنان در جامعه و بین شاگردانشان برخورد می‌کردند. این موضوع از ایشان یک چهره ولایی و انقلابی سرسخت ساخته بود که به هیچ عنوان تسامح و تساهلی با کسی در این‌باره نداشتند.

او بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نیز از جان و مال خود برای رشد و اعتلای اسلام مایه گذاشت و رهبر انقلاب و نظام را در هر برهه از زمان یاری کرد. او تا پایان عمر، به حضرت امام(ره) عشق می‌ورزید و بعد از ایشان نیز به حمایت از رهبر انقلاب می پرداخت و همواره در مسیر پیروی از منویات آیت الله العظمی خامنه ای (‌مدظله ‌العالی) قدم بر می داشت و طلاب خواهر را به این امر سفارش می کرد. [۳]

بنر نصب شده بر سر مزار بانو شهربانو صفری – قبرستان شیخان در شهر مقدس قم

اولین همایش سراسری «بانوان قرآن پژوه» به همت مؤسسه معارف اسلامی امام رضا (ع) و با هدف تکریم از بانوان پیشکسوت در رشته های قرآنی در روز ولادت اسوه طهارت و پاکی و مظهر زن قرآنی در ۲۸ مرداد ۱۳۸۲ در تالار اجتماعات وزارت کشور با سخنرانی خاتمی رئیس جمهور وقت برگزار شد. در این همایش خانم شهربانو صفری به عنوان مفسّر و مروّج پیشکوست قرآن کریم مورد تقدیر سیدمحمد خاتمی رئیس جمور وقت، احمد مسجدجامعی وزیر ارشاد وقت و دکتر احمد احمدی عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی و از اعضای هیئت رئیسه همایش قرار گرفت.[۴]

در کنار این فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی، بانو صفری(ره) از ذوق و قریحه شاعری نیز بی‌بهره نبود و اشعار زیبایی از وی به یادگار مانده است. تالیفاتی نیز از این بانو به جای مانده است چون:

• شرح التصریف یا صمدیه آسان، شهربانو صفری، مشهد، ۱۳۹۵ق، ۱۰۴صفحه. (کتابی به زبان عربی درباره علم صرف و شرحی بر کتاب تصریف است.)
• ارمغان جاویدان، شهربانو صفری، مشهد، ۱۳۴۲، اول، ۲۱۵صفحه. (درباره اخلاق اسلامی و احادیث اخلاقی است و در سال ۱۳۵۲ با نام علائم الایمان یا ارمغان جاویدان در مشهد تجدید چاپ شد.)
• شجره المفسره یا صمدیه آسان، شهربانو صفری، مشهد، اول، ۱۳۵۰، ۲۷۲صفحه. (شرحی ساده بر کتاب صمدیه نوشته شیخ بهایی و درباره علم نحو است و در سال ۱۳۶۳ در مشهد تجدید چاپ شد.)
• نوید سعادت: راهنمای احکام بانوان و دوشیزگان، شهربانو صفری، مدرسه عالی عصمتیه (مرکز پخش)، مشهد، اول، ۱۳۷۳، ۵۶صفحه. (درباره احکام بانوان است.)

این بانوی بزرگوار پس از ۸۴ سال زندگی پربرکت، سرانجام در روز شنبه ۲۶ بهمن۱۳۹۲ در مشهد مقدس چشم از جهان فروبست.[۵]

مراسم وداع طلاب و علاقه‌مندان به علوم دینی با این بانوی عالمه ساعت ۸:۳۰ صبح روز ۲۷ بهمن از محل مدرسه علمیه عصمتیه واقع در میدان گنبدسبز مشهد، آغاز و سپس پیکر وی با حضور اساتید و طلاب حوزه مشهد، از مهدیه به سمت حرم مطهر رضوی تشییع گردید.[۶]

این بانوی عالمه وصیت کرده بودند در قم تدفین شوند که طی گفت‌وگویی با علی صفری، برادرزاده مرحومه شهربانو صفری عنوان شد: شهربانو صفری وصیت کرده بودند پیکر ایشان در قم، مکانی که مادر وی دفن شده است تدفین شود.[۷]

مراسم تشییع پیکر مرحومه شهربانو صفری ظهر روز دوشنبه ۲۸ بهمن ۱۳۹۲ با حضور اساتید و طلاب حوزه علمیه، جامعه ‌الزهرا (س) و حوزه‌های علمیه خواهران از مسجد نو به سمت حرم حضرت فاطمه معصومه(س) برگزار شد و سپس بر آستان مقدس کریمه اهل بیت(ع) طواف داده شد و پس از اقامه نماز میت توسط آیت‌الله العظمی وحید خراسانی، پیکر این بانوی مومنه در گلزار شهدای شیخان قم مدفون شد.[۸]

تشییع پیکر خانم شهربانو صفری در مشهد

حجت‌الاسلام والمسلمین محمود‌رضا جمشیدی، مدیر مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران، به مناسبت ارتحال بانو صفری، ضمن یادآوری مجاهدت‌های این بانوی عالمه در خدمت به قرآن و اهل‌بیت علیهم‌السلام، پیام تسلیتی را منتشر کرد. متن کامل این پیام، به شرح ذیل است:

«باسمه تعالی

انا لله و انا الیه راجعون

با کمال تاسف و تاثر خبر درگذشت بانوی مکرم، عالمه و فاضله مرحومه صفری (رحمت‌الله‌علیها) را دریافت نمودم.

عالمه‌ای که عمر گران‌بهای خود را در تحصیل و تعلیم علوم دینی سپری نمود و حاصل این زحمات و تلاش‌ها، حدود نیم قرن خدمت به قرآن و اهل بیت عصمت وطهارت (‌علیهم‌السلام) و نیز تاسیس مدارس علمیه متعدد در کشور و تربیت شاگردان فراوان در حوزه‌های علمیه خواهران بوده است.

وی که از مبارزان زمان طاغوت و از انقلابیون و رهپویان راه بزرگ مرد انقلاب، حضرت امام خمینی (‌رحمت‌الله ‌علیه) بود پس از انقلاب نیز همواره در مسیر ولایت و پیروی از منویات مقام معظم رهبری (‌مدظله‌العالی) و سفارش طلاب خواهر به این امر گام برداشت.

این جانب ضایعه فقدان این بانوی عالمه را به محضر حضرت ولی‌عصر (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) مقام معظم رهبری مدظله‌العالی، حوزه‌های علمیه خواهران و خانواده آن مرحومه تسلیت گفته و غفران الهی را برای ایشان مسئلت دارم.

محمود‌رضا جمشیدی، مدیر حوزه‌های علمیه خواهران»[۹]

مدیر مدرسه علمیه نرجس(س)، طی پیامی درگذشت مرحومه حاجیه خانم صفری، مدیر و موسس مدرسه علمیه عصمتیه را تسلیت گفت:

«انا لله و انا الیه راجعون. ارتحال ملکوتی استاد فرزانه، عالمه عالیقدر سرکار حاجیه خانم صفری، مدیر و موسس حوزه علمیه عصمتیه، که سال‌های ارزشمندی از عمر خود را به تعلیم و تعلم معارف حقه اهل بیت عصمت و طهارت(ع) سپری نمود و با حضور در عرصه‌های مختلف، دین خود را نسبت به اسلام و مسلمانان ادا کرد را به ساحت مقدس حضرت بقیه الله اعظم (عج)، جامعه روحانیت معزز، خاندان محترم آن مرحومه، اساتید، طلاب و کارمندان حوزه ‌های علمیه مشهد تسلیت عرض نموده، از درگاه خداوند متعال علو درجات و حشر و نشر با اولیاء الهی را برای آن عالمه و نیز برای بازماندگان آن بزرگوار صبر و شکیبایی مسألت می‌نماییم.»[۱۰]

حاجیه‌خانم فروغ‌الزمان تجلی‌تهرانی، یکی از همکاران و دوستان صمیمی بانو صفری، درباره این مجتهد عالی‌قدر می‌گوید: حاجیه‌خانم صفری از بانوان فاضله‌ای بود که به دلیل فعالیت‌های ارزنده‌ای که داشت، پیش از انقلاب به دعوت تعدادی از علمای تراز اول کشور به شهر مشهد دعوت شد.

وی به پیشینه مبارزاتی و انقلابی حاجیه‌خانم صفری هم اشاره‌ای می‌کند و می‌افزاید: ایشان بارها دستگیر، تهدید و تبعید شدند. شاید هیچ بانویی تا این اندازه در مرکز اسناد ملی کشور سند مبارزاتی نداشته باشد. ایشان به حضرت امام(ره) عشق می‌ورزیدند و معتقد بودند که اگر امام راحل نبودند، معلوم نبود رژیم پهلوی چه بر سر نوامیس این ملت می‌آورد.

مسئول پیشین حوزه علمیه خواهران اهواز می‌گوید: بین ایشان و منافقان، همچنین اعضای انجمن حجتیه، اصطکاک بسیاری وجود داشت و به‌شدت با اشاعه تفکرات آنان در جامعه و بین شاگردانشان برخورد می‌کردند. این موضوع از ایشان یک چهره ولایی و انقلابی سرسخت ساخته بود که به هیچ عنوان تسامح و تساهلی با کسی در این‌باره نداشتند.

وی خاطرنشان می‌کند: حاجیه‌خانم صفری فردی متمول و مصداق کامل آیه۴۱ سوره توبه بودند و مجاهدت‌های علمی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی این بانوی فرزانه، تداعی‌گر زندگی حضرت خدیجه(س) بود که از جان و مال خود برای رشد و اعتلای اسلام مایه گذاشتند و رهبر انقلاب و نظام را در هر برهه از زمان 
یاری کردند.

حاجیه‌خانم تجلی اضافه می‌کند: این بانوی فاضله در اواخر عمرشان بیشتر موقوفات خودشان را به حوزه علمیه قم واگذار کردند و معتقد بودند که با تربیت مبلغان برجسته در عرصه بین‌الملل در این حوزه علمیه، می‌توان پیام‌رسان انقلاب و اسلام به سراسر جهان بود؛ چراکه بهترین شیوه برای مقابله با حکمت و فلسفه غرب، حکمت و فلسفه اسلامی است.

وی یادآوری می‌کند: بانو صفری نگاه ویژه‌ای به فعالیت مبلغان به‌ویژه مبلغان غیرایرانی داشتند و همواره می‌گفتند که اگر ۲۰سال جوان‌تر بودند، به طور حتم در سراسر دنیا مدرسه علمیه تاسیس می‌کردند.

مسئول پیشین حوزه علمیه خواهران اهواز، شب‌زنده‌داری، خلوص نیت، جود و بخشش و شوق سرشار به خاندان عترت و اهل‌بیت(ع) را از ویژگی‌های بارز اخلاقی این بانوی مجتهد برمی‌شمرد و می‌افزاید: ایشان بسیار اهل تحقیق و مطالعه بودند و همواره بر رشد علمی خواهران مبلغ تاکید می‌کردند که تالیفات بسیار ایشان در زمینه‌های مختلف گواه این مطلب است. [۱۱]

—————————————

پاورقی ها:

[۱] . به مناسبت هفتمین روز درگذشت مجتهده «شهربانو صفری» موسس مدارس علمیه عصمتیه: دهه جهاد علمی و اعتقادی، معصومه متین نژاد، روزنامه شهرآرا (چاپ مشهد)، ش۱۳۵۶، یکشنبه ۴ اسفند ۱۳۹۲، ص۵٫ با تصرف.

[۲] . خبرگزاری رسا، بانو صفری درگذشت، کد خبر :۱۹۸۱۲۰، زمان مخابره : ۱۳۹۲/۱۱/۲۶ – ۲۳ : ۵۰:

http://rasanews.ir/NSite/FullStory/News/?Id=198120

[۳] . به مناسبت هفتمین روز درگذشت مجتهده «شهربانو صفری» موسس مدارس علمیه عصمتیه: دهه جهاد علمی و اعتقادی، معصومه متین نژاد، روزنامه شهرآرا (چاپ مشهد)، ش۱۳۵۶، یکشنبه ۴ اسفند ۱۳۹۲، ص۵٫ با تصرف.

[۴] . همایش بانوان قرآن پژوه، ماهنامه پیام زن، ش۱۴۰، آبان ۱۳۸۲، ص۵۶-۵۷٫

[۵] . به مناسبت هفتمین روز درگذشت مجتهده «شهربانو صفری» موسس مدارس علمیه عصمتیه: دهه جهاد علمی و اعتقادی، معصومه متین نژاد، روزنامه شهرآرا (چاپ مشهد)، ش۱۳۵۶، یکشنبه ۴ اسفند ۱۳۹۲، ص۵٫ با تصرف.

[۶] . خبرگزاری رسا، بانو صفری درگذشت، کد خبر :۱۹۸۱۲۰، زمان مخابره : ۱۳۹۲/۱۱/۲۶ – ۲۳ : ۵۰:

http://rasanews.ir/NSite/FullStory/News/?Id=198120

[۷] . سایت ایکنا، صبح امروز پیکر شهربانو صفری در مشهد تشییع شد/ تدفین در قم انجام می‌شود، یک شنبه ۲۷ بهمن ۱۳۹۲ ۱۴:۳۱شماره خبر : ۱۳۷۵۶۷۴:

http://www.iqna.ir/fa/News/1375674

[۸] . خبرگزاری تسنیم، با حضور آیت الله وحید خراسانی؛ پیکر بانو مجتهده صفری در قم تشیع شد، ۲۸ بهمن ۱۳۹۲ – ۱۸:۳۳، شناسه خبر: ۲۸۶۴۸۳:

http://www.tasnimnews.com/Home/Single/286483

خبرگزاری مهر، با اقامه نماز توسط آیت الله وحید خراسانی؛ پیکر بانو مجتهده صفری در قم تشییع شد، شناسهٔ خبر: ۲۲۳۸۲۷۹ – دوشنبه ۲۸ بهمن ۱۳۹۲ – ۱۵:۰۶:

http://www.mehrnews.com/news/2238279/%D9%BE%DB%8C%DA%A9%D8%B1-%D8%A8%D8%A7%D9%86%D9%88-%D9%85%D8%AC%D8%AA%D9%87%D8%AF%D9%87-%D8%B5%D9%81%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D9%85-%D8%AA%D8%B4%DB%8C%DB%8C%D8%B9-%D8%B4%D8%AF   

[۹] . خبرگزاری رسا، پیام تسلیت مدیر حوزه‌های علمیه خواهران به مناسبت ارتحال بانو صفری، کد خبر :۱۹۸۲۰۰، زمان مخابره : ۱۳۹۲/۱۱/۲۷ – ۲۱ : ۳۵:

http://rasanews.ir/NSite/FullStory/News/?Id=198200 

[۱۰] . خبرگزاری رسمی حوزه، مدرسه علمیه نرجس(س)، ارتحال بانو صفری را تسلیت گفت، ۱۳۹۲/۱۱/۲۷ – ۱۸:۰۶:

http://hawzahnews.com/TextVersionDetail/1567

[۱۱] . به مناسبت هفتمین روز درگذشت مجتهده «شهربانو صفری» موسس مدارس علمیه عصمتیه: دهه جهاد علمی و اعتقادی، معصومه متین نژاد، روزنامه شهرآرا (چاپ مشهد)، ش۱۳۵۶، یکشنبه ۴ اسفند ۱۳۹۲، ص۵٫ با تصرف.