ماهیت تشکیلاتی حزب الله

محمدجواد مقدمی شهیدانی

سؤالی که امروزه در ذهن و زبان تعدادی از متفکران اسلامی مطرح است اینکه بالأخره نسبت تعهد با تخصص در چه فرایندی باید به تعادل برسد؟ تناسب کار تشکیلاتی و حزبی با خدمت­رسانی در نظام اسلامی چیست؟ نسبت دین و تحزّب را چگونه باید تبیین کرد؟ آیا اسلام کار حزبی -که عملی عقلایی و ضرورتی اجتماعی است- را به طور مطلق امضاء کرده یا راه دیگری فراروی متفکرین مسلمان گذاشته است. پاسخ به پرسش­هایی از این دست با بازخوانی مبانی دینی و بررسی عملکرد تشکل­ها و احزاب اسلامی قابل پیگیری است. 

***

بحث از تحزّب، ضرورت­ها و کارکردهای آن پیشینه­ای دیرینه دارد؛ امروزه ضرورت کار حزبی در تربیت نیروهای کارآمد و مجرب که باید در صحنه سیاست و اجتماع نقش­آفرینی کنند، از جانب بسیاری از متفکری علم­الإجتماع، امری بدیهی تلقی می­شود.

لزوم تربیت افرادی با ایده­آل­ها، آرمان­ها، روحیات و افکار هماهنگ، فعالین اجتماعین را به دامن پدیده­ای به نام تحزّب کشانده است؛ حزب همان محل اجتماع و عرصه تجربه­اندوزی و علم­آموزی مشترک بسیاری از نخبگان است که در فرایندی سیاسی و اجتماعی وارد عرصه قدرت شده، به پیاده­سازی تفکرات و عینی کردن آرمان­های حزبی­شان دست می­یازند.

***

پس از پیروزی انقلاب اسلامی و لزوم اداره نظام­مند کشور اسلامی و سپردن پُست­های سیاسی به دست افرادی کاردان و مورد اعتماد، ضروت تشکیل حزب، هویتی جدید به خود گرفت و با شروع شکل­گیری یا بازآفرینی تشکل­ها و سازمان­ها و احزاب مختلف، عده­ای از نیروهای مخلص انقلابی ایده­ای به نام حزب اسلامی را مطرح کرده، با تشکیل حزب جمهوری اسلامی، سعی در تحقق این ایده نمودند.

فکری که پس از اجرایی شدن، اتفاقات متعددی را در عرصه سیاسی کشور رقم زد؛ اتفاقاتی تلخ و شیرین.

تربیت تشکیلاتی تعداد پرشماری از جوانان باظرفیت و مستعد و به کارگیری به جای آن­ها در خدمت به مردم و انقلاب مردمی اسلامی، مقابله با هجمه شکننده و سیل­آسای سازمان­ها و تشکّل­های التقاطی و منحرف، نظام­مند کردن مطالبه مردم از حاکمیت جدید و پیوند ملت با نظام اسلامی، تأسیس رویه­های جدید حقوقی و اداری متناسب با نظام اسلامی، مرسوم ساختن ادبیات سیاسی و اجتماعی دینی، همه و همه از برکات ماندگار حزب جمهوری اسلامی بود.

اما در این میانه مشکلات و آسیب­های فراوانی نیز دامنگیر حزب شد که تحقیق و تدقیق در آن­ها می­تواند چراغ راه آینده و راهنمای برون­رفت از وضعیت فعلی در زمینه کار حزبی باشد. چه این­که هرگونه نظریه­پردازی پیرامون پدیده «حزب اسلامی» بدون مطالعه سرگذشت حزب جمهوری اسلامی، امری ابتر خواهد بود.

***

پدیده اجتماعی دیگری که در سایه پیروزی  انقلاب اسلامی متولد شد، تشکّلی فراگیر و پراثر به نام حزب­الله بود؛ تشکّلی که با مطالبه آرمان­های اسلامی و به قصد تحقّق  فرامین دینی و برپایه منویّات ولی فقیه  زمان، به صورت خودجوش شکل گرفت.

تشکّلی که در بازار مکّاره احزاب و سازمان­های بدلی بر مدار اصول اسلام ناب به نقش­آفرینی در عرصه­های سیاسی و اجتماعی پرداخت؛ حزبی که در همه خطرگاه­های مر­­گ­باری که بر اثر سیاست­های شیطانی دشمنان دامنگیر انقلاب اسلامی می­شد، ردّ پای مستحکم حزب­ الله قابل مشاهده است.

اینکه امروزه در ادبیات اجتماعی و سیاسی آکادمیک، از حزب­ الله به عنوان یک حزب سیاسی نام برده نمی­شود، اهمیتی ندارد، آنچه مهم است اینکه با مراجعه به حافظه تاریخی مردم و در ضمن بازخوانی عملکرد حزب­اللهی­ها در چهار دهه گذشته، در واقع  باید حزب­الله را یک تشکیلات اجتماعی مقتدر و اثرگذار دانست، چرا  که ضمن دارا بودن تمامی کارکردهای یک حزب سیاسی کارآمد، از آسیب­های پرشماره احزاب -که برخی از آنها دامنگیر حزب جمهوری  اسلامی هم شده  بود- مبرّاست. از اینروست که حزب الله را باید یک تشکّل سیاسی و اجتماعیِ دینی دانست، و نه یک  حزب،  چه اینکه وسعت اثرگذاری و دامنه شمولیّت آن بسیار فراتر از یک حزب سیاسی است.

حزب الله دارای آرمان و اهداف تشکیلاتیست، با تکیه بر عقلانیّت و تعهد دینی به نوعی تعبّد تشکیلاتی پایبند است که منشور سازمانی آن را بر پایه منویات ولی فقیه استوار می کند.

حزب الله تشکیلاتی به شدت ایدئولوژی محور و تکلیف گراست که در آن اثری از فردگرایی مشاهده نمی شود، تشکلی است که روح برادری از صدر تا ذیل آن حاکم است، همه اعضایش خود را تنها  سربازی بر مدار ارزشها می دانند و نه بیشتر، سلسله مراتب های حزبی، سهم خواهی ها و تقسیم  غنائم، گرفتار آمدن در گرداب فتنه های سیاسی و تغییرات بنیادین تفکرات تشکیلاتی، احتمال نفوذ افراد وابسته، خطر انحراف سازمانی، بند و بست ها و محافظه کاریهای بی ظابطه، سیاست بازی ها،رانتخواری ها و ترجیح منافع حزبی بر مبانی دینی و منافع ملی و هزارها آسیب و اشکال دیگر که دامنگیر احزاب می شود، در تشکیلات حزب الله جایگاهی ندارد.

اینست که به نظر نگارنده در ضمن مقایسه این تشکّل اصیل انقلابی با سایر احزاب و سازمان ها و همچنین بر پایه تطبیق منابع دینی بر مفاهیم حزبی، بازخوانی کارکردها و نقش بی بدیل حزب الله به عنوان یک  تشکل دینی و اثر گذار و ایمن، یک ضرورت مغفول است.