معرفی کتابهای منتشره درباره شهید دکتر حشمت

میثم عبدالهی

دکتر حشمت چه در زمان حیات و چه بعد از شهادت، همواره مورد تجلیل مداوم میرزا کوچک قرار داشت، او تا زمانی که زنده بود، یکی از ارکان اجرایی نهضت جنگل قرار داشت و با کار بسیجی و مخلصانه، میرزا به او پشت گرم بود. اما بعد از شهادت، نیز جایگاهش به عنوان بزرگترین فرمانده شهید نهضت جنگل ارتقا یافت.

یک سال بعد از شهادتِ دکتر حشمت، جمهوری اسلامی ایران میرزاکوچک جنگلی در رشت تاسیس شد و میرزا کوچک جنگلی وقتی که وارد رشت گشت، اولین کاری که انجام داد، با پای پیاده از مقر خود در بیستون تا مسجد چله خانه سر مزار شهید دکتر حشمت حضور یافته و در آنجا فاتحه خواند و یاد شهید دکتر حشمت و سایر شهدا را که این پیروزی حاصل زحمات آنهاست، گرامی داشت و سخنرانی خودش را با آیه شریفه «وَلَا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْوَاتًا بَلْ أَحْیَاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ … » (سوره آل عمران، آیه ۱۶۹، به این معنا: نپندارید که شهیدان راه خدا، مرده‌اند، بلکه زنده‌اند به حیات ابدی، و در نزد خدا متنعّم خواهند بود) آغاز کرد. این در حالی بود که شهر توسط مردم تعطیل شده و تمام مردم در کنار میرزا کوچک حضور داشتند، جمعیت انبوهی سر مزار دکتر حاضر شدند و منتظر سخنان میرزا بودند. تا چند روز در این محل، مردم جشن و انواع مراسمات گرفته و مزار دکتر حشمت پاتوق عموم مردم شده بود. («به یاد دکتر حشمت»، جهانگیر سرتیپ پور، مندرج در یادگارنامه فخرایی، زیر نظر: رضا رضازاده لنگرودی، نشر: نو، تهران، اول، ۱۳۶۳، ص۵۹۰)

وقتی در داخل نهضت، عوامل نفوذی کودتا کردند و میرزاکوچک به نشانه اعتراض، به جنگل عقب نشست و جمهوری ایران را به اتمام رساند. جریانات انحرافی و الحادی هم چون نزد مردم رشت، آبرو و اعتباری نداشتند، برای اینکه خودشان را بزرگ کنند و نزد مردم آبرویی بیایند، خودشان را به مزار این شهید چسباندند و چند روز در آنجا میتینگ برگزار کردند و کمونیست های ایرانی و روسی در آنجا به نطق پرداختند. (تاریخ انقلاب جنگل، ص۲۹۲)

دکتر حشمت به خاطر اخلاص و تقوایی که داشت، در میان عموم مردم و حتی تاریخنگاران چهره تابناکی دارد، در میان منابع نهضت جنگل و خاطرات رجال موثر، روی عظمت شخصیت او، اجماع وجود دارد و سلطنت طلبان نیز به خونش تشنه اند، همین نکته، درستی مسیرش را نشان میدهد.

درباره اغلب رجال نهضت جنگل، کتابی درباره اش شان نوشته نشده و این خلا، به طور جدی وجود دارد. در منابع نهضت جنگل به کرات از شخصیت دکتر حشمت نام برده و اقدامات زیر و درشت در منابع ثبت شده است، اما تعداد ۶ عنوان کتاب به صورت مستقل، درباره وی منتشر است که بعد از آثار مرتبط با خود میرزاکوچک، او در رتبه دوم قرار دارد.

تا کنون چهار عنوان کتاب در قالب شرح حال نویسی به صورت مستقل، درباره دکتر حشمت نوشته شده و معرفی می گردند:

1. دکتر حشمت که بوده جنگل گیلان چه بوده؟، میرزا محمد تمیمی طالقانی، تهران، شرکت شعله، ۱۳۲۴، ۱۲۸ صفحه، قطع رقعی. یکی ازمیر اولین کتاب هایی است که در عصر پهلویها درباره نهضت جنگل نوشته شده. این کتاب زیر نظر برادر کوچکتر وی، دکتر علی اصغر حشمت و با اطلاعات او تولید شده است و درباره خاندان دکتر اطلاعات بیشتری دارد. عیب این کتاب آن است که بیش از اینکه شرح حال دکتر حشمت باشد، شرح حال دکتر علی اصغر حشمت است و بیشتر به و قهرمان سازی برای علی اصغر پرداخته و او یک قهرمانی دانسته که رهبر مبارزات ضداستعماری را به عهده داشته! در لابلای مطالب کتاب مدام برای وی تقدیر کرده!! در اغلب مطالب کتاب رد پای علی اصغر پررنگ تر پیداست! سالها نایاب بود و در سال ۱۳۸۹ ناشری آن را با این مشخصات کتابشناسی بازنشر نمود: داستان جنگل چه بود دکتر حشمت که بود، میرزامحمد تمیمی طالقانی، تصحیح و تحشیه: محمد داودی، رسانش، تهران، اول، ۱۳۸۹، ۳۷۶، رقعی.
2. یادی از دکتر حشمت جنگلی، محمود پاینده لنگرودی، شعله اندیشه، تهران، اول، تابستان ۱۳۶۸، ۱۸۲ص، رقعی. درباره شرح فعالیت های دکتر حشمت در دوران نهضت جنگل است. سالها نایاب بود تا اینکه حوزه هنری گیلان در سال ۱۳۹۵ با این مشخصات کتابشناسی تجدید چاپ نمود: یادی از دکتر حشمت جنگلی، محمود پاینده لنگرودی، فرهنگ ایلیا، رشت، دوم، ۱۳۹۵، ۱۷۸ص، رقعی.
3. دکتر حشمت و اندیشه اتحاد اسلام در جنبش جنگل، سیدمحمدتقی میرابوالقاسمی، ندا، تهران، اول، ۱۳۷۸، ۲۰۰صفحه، وزیری. نویسنده، تحقیقات جدیدی را به کتاب افزوده است و با توجه شناخت وی نسبت به منطقه طالقان و شهراسر او اطلاعات جدیدی را زادگاه دکتر حشمت و خاندان وی به کتاب افزوده که قابل توجه است.
4. زندگی نامه دکتر حشمت و دکتر فربد لاهیجی در نهضت جنگل، فریدون شایسته، سپیدرود‏‫، رشت، اول، ۱۴۰۱، ‫۸۰ص، رقعی، شومیز. جدیدترین کتاب و ضعیف ترین کتاب شرح حال درباره دکتر حشمت است. محتوای این کتاب، متن سخنرانی فریدون شایسته در روز ۱۱ آذر ۱۴۰۰، اولین همایش «نقش لاهیجان در نهضت جنگل» بوده، در این جلسه از فریدون شایسته درخواست کردند که موضوع سخنرانی اش را به صورت یک کتاب منتشر کند. اینها پول این کار را پرداخت کردند و او نیز پول را گرفت و کتابچه را آماده و منتشر ساخت و در دومین همایش از آن رونمایی گردید. اما نویسنده به خودش زحمت نداد که منابع نهضت جنگل را ببیند و درست ارجاع دهد و یا حداقل یک تتبع جامعی درباره دکتر حشمت صورت دهد. فقط سه و نیم صفحه به شرح حال دکتر حشمت اختصاص دارد و ۲۰ صفحه به حواشی و ضمائم مرتبط است! از جمله در همین ضمائم، صفحات ۲۷ تا ۴۱ از کتاب تاریخ انقلاب جنگل، محمدعلی گیلک صفحات ۲۰۹ تا ۲۲۲ را عینا نقل کرده ولی آدرسی نداده که از کدام صفحات استفادد کرده است!

یک اثر هنری نیز در زمینه دکتر منتشر شده، شعر فارسی با خط نستعلیق استاد غلامحسین امیرخانی در قالب کتاب کوچکی در قالب نفیسی، با این مشخصات، چاپ شده است:

5. چکامه ای به یادبود دکتر حشمت جنگلی (طالقانی)، سروده: حسن پورزاهد، به خط: استاد غلامحسین امیرخانی، با مقدمه: سیدمحمدتقی میرابوالقاسمی، امیرخانی، تهران، ۱۳۸۵، اول، ۲۳صفحه. شعر فارسی. آقای غلامحسین امیرخانی از حیث فکری دارای گرایشات سلطنت طلبانه است و این کار به کوشش سیدمحمدتقی میرابوالقاسمی منتشر شده. معلوم نیست که چه ارتباطی بین این دو نفر وجود دارد که برای انجام این کار به توافق رسیدند؟

یک کتاب رمانی تاریخی نیز درباره دکتر حشمت با این مشخصات منتشر شده:

6. ول کنید اسب مرا، حسن اصغری، نشر: زال، تهران، اول، ۱۳۸۰، ۳۰۶ص، رقعی. رمانی تاریخی درباره نقش دکتر حشمت در مشروطه و نهضت جنگل است. غلط های فاحش تاریخی دارد. نویسنده به هیچ دینی معتقد نیست و قهرمانی که ترسیم کرده نیز مثل خودش است. در این کتاب میرزاکوچک جنگلی هیچ نقشی نداشته و نویسنده به میرزا بی نهایت بی اعتنایی و بعضا اهانت کرده است! نویسنده از تمام عناصر ضددین و مشمئزکننده جریانات روشنفکری تمجید کرده است! به نمادهای دینی توهین کرده و روحانیون را همپالگی مستبدین، معرفی کرده است! در سال ۱۳۸۳ در نشر قطره با نام «غرش دریا» با طرح جلدی متفاوت و با صفحه آرایی جدید ولی بدون اضافات دیگر ، با این مشخصات، تجدیدچاپ شد: غرش دریا، حسن اصغری، اول، قطره، تهران، ۱۳۸۳، ۳۳۵، رقعی.