آیت الله سیدمحمود روحانی بحرانی رشتی
محمدتقی ادهم نژاد
این عالم دینی از سال ۱۳۱۷ شمسی تا پایان حیات شریفش در گیلان زعامت دینی داشت. اولین کتابخانه ملی رشت توسط ایشان در سال ۱۳۰۶ شمسی در رشت بینان نهاده شد. تشکیل جلسات علمی با شرکت گروهی از روحانیون برجسته و فاضل از جمله کارهای آن بزرگوار است که در آن مناظرات و بحث‌های علمی و استدلالی مفیدی صورت می‌گرفت.
محمدتقی ادهم نژاد
ولادت: ۱۲۸۱ق
▪ وفات: ۱۳۶۲ق
▪ مدت عمر: ۸۱ سال
▪ اساتید: میرزا حبیب‌الله رشتی، ملامحمد فاضل شربیانی، آخوند خراسانی، ملاعبدالله مازندرانی، سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی و… .
▪ تألیفات: الخیارات، العام والخاص، المفاهیم، الصحیح والأعم، تسویه حقوق در موضوع روابط مالک و زارع.
▪ ولادت
آیهالله سیدمحمود روحانی بحرانی رشتی از عالمان معروف و تأثیرگذار رشت، ۲۷ رجب ۱۲۸۱ قمری در رشت و در بیت علم و فضلیت متولد شد. پدر و اجداد گرامی ایشان همگی از عالمان و شخصیت‌های برجسته علمی و معنوی معروف بودند. پدرش آیهالله سیدمحمد مجتهد رشتی از عالمان و مدرسان رشت و جد بزرگوارش عالم مجاهد آیهالله سیدعبدالله بحرانی که نام و فتوای ایشان به همراه سایر عالمان برجسته گیلانی در جریان اشغال بندر بوشهر توسط دولت استعماری انگلیس در منابع مکتوب تاریخی به ثبت رسیده است و نیز جد اعلای ایشان علامه سیدهاشم حسینی بحرانی که وی اصالتاً اهل بحرین بود و در زمان زعامت و مرجعیت آیهالله سیدمحمدباقر شفتی و بنا به سفارش و دستور آن بزرگوار به گیلان مهاجرت نموده و مقیم رشت گردیده و خود و فرزندان عالم و فرزانه‌اش منشأ خدمات ماندگار فراوانی شدند.
▪ تحصیلات
سیدمحمود روحانی بعداز پشت سرگذاشتن دوران کودکی، مقدمات علوم دینی را در نزد پدر و سایر اساتید زادگاهش به‌خوبی آموخت و آن‌گاه جهت تکمیل معلومات در سال ۱۲۹۹ قمری عازم نجف اشرف گردید و در جوار حرم ملکوتی جدش امیرمؤمنان حضرت علی علیه‌السلام رحل اقامت افکند و سالیان متمادی در نزد اساتید فرزانه و استوانه‌های کم‌نظیر علم و معنویت به کسب علوم و معارف پرداخت و به مدد هوش و استعداد سرشار و همت و جدیت موفق به کسب درجات عالیه علمی و حائز مقام والا و منیع اجتهاد گردید.
▪ مراجعت به زادگاه
آیهالله روحانی در سال ۱۳۰۹ قمری بعد از زیارت خانه خدا راهی زادگاهش رشت گردید و تا پایان حیات شریفش در آن دیار ماندگار شد و علاوه بر تدریس و انجام وظایف دینی به سایر امورات فرهنگی و اجتماعی و سیاسی پرداخت و از روحانیون سرشناس و مقتدر و تأثیرگذار گیلان به‌ویژه رشت به شمار می‌آمد.
▪ فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی
آیهالله روحانی با این‌که مجتهدی مسلم و فقیهی آگاه و سیاست‌مداری فعال در قضایایی گوناگون اجتماعی و سیاسی بود ولی حضور و فعالیت او همانند سایر عالمان و مجتهدان گیلانی تحت الشعاع جایگاه علمی و معنوی و سیاسی آیهالله شهید ملامحمد خمامی رشتی (ابوالزوجه آیهالله سیدمحمود روحانی) بود. فعالیت او در پیش و پس از شهادت ابوالزوجه خود آیهالله خمامی بسیار گسترده و چشم‌گیر است. او در زمان حیات شهید خمامی در پیشبرد اهداف رهبران نهضت مشروطه بسیار فعال بود و علاوه بر مشاوره و هدایت و توجه دادن مردم در جهت حمایت از آیهالله خمامی و سایر رهبران که همگی از بزرگان و مراجع عالی‌قدر تقلید وقت شیعه بودند از هیچ کمکی دریغ نکرد و در راه به ثمر رسیدن نهضت مشروطه مشروعه زحمات فراوانی را متحمل گردید. او حلقه واصل و رابط اصلی بین آیهالله خمامی با سایر بزرگان دینی از جمله آیهالله شهید شیخ فضل‌الله نوری بود و با همه توان در مقابل مشروطه‌خواهان سکولار و ضددین ایستاد. برخی از تلگراف‌ها و نامه‌های آیهالله روحانی در منابع به ثبت رسیده است.
وی با تأسیس انجمن بلدی در رشت به ساماندهی اوضاع شهر رشت پرداخت و توانست به برقراری امنیت و آرامش مانع غارت و چپاول اموال مردم توسط اغتشاش‌گران و فرصت‌طلبان شود.
▪ همراهی با میرزا کوچک‌خان جنگلی
آیهالله روحانی با تشکیل هیئت «اتحاد اسلام» که متشکل از شخصیت‌های طراز اول گیلان بود هسته فکری و مرکز تصمیم‌سازی نهضت و قیام جنگل به رهبری روحانی مبارز میرزا کوچک‌خان جنگلی به فعالیت و مبارزه پرداخت و با استعمار روس جنگید. آیهالله روحانی رهبری کمیته اتحاد اسلام را سالیان متمادی بر عهده داشت.
آیهالله روحانی در نخستین انتخابات مجلس مؤسسان در سال ۱۳۰۴ شمسی از استان گیلان به‌عنوان نماینده انتخاب شد و نیز در سال ۱۳۰۷ شمسی به نمایندگی مردم رشت در دوره هفتم مجلس شورای ملی انتخاب شد و ریاست سنی اولین جلسه آن دوره را عهده‌دار بود. روحانی در برابر قوانین و اقدامات ضددینی رضاخان موضع می‌گرفت و به همین علت مورد غضب حکومت واقع شد و توسط فضل‌الله زاهدی حاکم رضاخان در گیلان منزوی گردید و متحمل آزارها و هتک حرمت ناجوانمردانه فراوانی واقع شد.
▪ اوصاف و کمالات
این عالم دینی از سال ۱۳۱۷ شمسی تا پایان حیات شریفش در گیلان زعامت دینی داشت. اولین کتابخانه ملی رشت توسط ایشان در سال ۱۳۰۶ شمسی در رشت بینان نهاده شد. حلقه تدریس داشت و جمعیت نشر فرهنگ گیلان را تأسیس نمود. هم‌چنین تشکیل جلسات علمی با شرکت گروهی از روحانیون برجسته و فاضل از جمله کارهای آن بزرگوار است که در آن مناظرات و بحث‌های علمی و استدلالی مفیدی صورت می‌گرفت.
وی علاوه بر فقه و اصول، در سایر رشته‌ها از جمله ریاضیات مهارت ویژه کسب کرده و تسلط کامل بر زبان فرانسه داشت و همواره جوانان مشتاق را به فراگیری علوم و دانش جدید فرا می‌خواند. منزل ایشان محل رجوع و رفت‌وآمد مردم به‌ویژه نیازمندان بود. روزهای عاشورا هیئت روحانیون به رهبری ایشان به‌صورت دسته ویژه عزادار از منزل ایشان به خیابان‌ها می‌آمد. خوش‌اخلاق و دارای روابط اجتماعی قوی و در حل مشکلات، بسیار ساعی و کوشا بود. او جهت اشراف بر اوضاع اجتماعی شهر رشت، افراد و شبکه‌هایی را جهت کسب وقایع و اخبار در سطح شهر داشت و افرادی جهت گزارش روزانه وارد اتاق ایشان می‌شدند و پس از ارائه گزارش می‌رفتند.
▪ رحلت
آیهالله روحانی در سال ۱۳۶۲ قمری در هنگام بازگشت از زیارت عتبات عالیات در قزوین دارفانی را وداع گفت. مکان و مدفن او نامعلوم است برخی قزوین و جمعی نجف‌اشرف و نیز عده‌ای شهر مقدس قم را مدفن آن عالم خدمتگزار دانسته‌اند.
———————————
▪ منابع
موسوعه طبقات الفقها، جعفر سبحانی/۱۳/۲۷۳٫
علمای مجاهد محمدحسن رجبی/۲۸۸٫
دانشوران و دولتمردان گیل و دیلم، صادق احسان‌بخش/۲۷۲٫
علما و شعرای گیلان، حسن شمس گیلانی/۱۱۸٫
نقباء البشر، شیخ آقابزرگ طهرانی/۵/۳۲۱٫
.
.
منبع: هفته نامه افق حوزه، س۱۵، ش۴۸۲، چهارشنبه ۲۸ مهر ۱۳۹۵، ص۶٫
